Gedurende een eeuw evolueerde de cowboyfilm van simplistisch schietverhaaltje tot diepgravende sociopolitieke studie. Een tijdlijn.

1903Hoewel Thomas Edison – die van de gloeilamp – al enkele westerns op zijn naam had staan, geldt The Great Train Robbery van Edwin S. Porter als het eerste narratieve genrestuk. De iconische close-up van een naar de camera vurende pistoolheld, de strijd tussen good guys en bad guys en de finale shoot-out in een natuurlijke setting leggen de genreconventies voor eens en altijd vast.

1914The Squaw Man, het debuut van Cecil B. DeMille ( The Ten Commandments), is de eerste film die volledig in Hollywood wordt geschoten. Voordien werden zelfs westerns opgenomen aan de Amerikaanse oostkust.

1917In The Adventures of Buffalo Bill neemt de befaamde wildwestheld zelf de hoofdrol voor zijn rekening. Hoewel de meeste westerns zich in de 19e eeuw afspelen, liepen er in het begin van de 20e eeuw nog steeds echte revolverhelden rond.

1923Hoewel 20 % van de vroege Hollywoodproducties westerns zijn, wordt het genre lange tijd als goedkoop B-materiaal behandeld. The Covered Wagon is met zijn budget van 800.000 dollar de eerste epische western.

1928Warner Baxter wint een Oscar voor zijn vertolking in In Old Arizona, de eerste op locatie gedraaide geluidsfilm en de prent waarbij acteur-regisseur Raoul Welsh zijn rechteroog verloor.

1931Cimarron van Wesley Ruggles is de eerste – en lange tijd enige – western die de Oscar voor Beste Film wint.

1939Vakkundig geschoten actiescènes, spitse dialogen, kleurrijke personages en de mythische setting Monument Valley doen Stagecoach uitgroeien tot een ware A-productie. Regisseur John Ford, die het genre 13 jaar lang had gemeden, mag zich prompt de succesvolste westerncineast noemen en de carrière van hoofdacteur John Wayne is na jaren ploeteren eindelijk gelanceerd.

1941Met The Outlaw levert Howard Hughes de eerste seksueel getinte western af. De voyeuristische shots van Jane Russels grand canyonachtige cleavage worden door de keuringscommissie ’te ophitsend’ bevonden en de release wordt met twee jaar uitgesteld.

1943De western schudt eindelijk zijn imago van tweederangsentertainment af met The Ox-Bow Incident, een sociaal bewuste prent waarin cowboys Henry Fonda en Harry Morgan drie onschuldige mannen proberen te redden van een lynchpartij.

1946De invloed van het filmnoirgenre is duidelijk merkbaar in de sfeervolle zwart-witfotografie van John Fords meesterlijke My Darling Clementine, een van de talrijke films over de OK Corral- shoot-out tussen de Earps en de Clantons.

1949Ook de western blijft niet gespaard van de onstuitbare opkomst van de televisie. The Lone Ranger is de eerste reeks die het genre naar het kleine scherm overhevelt.

1950Winchester ’73 is de eerste van acht psychologische westerns die Anthony Mann draait met James Stewart als paranoïde, wraakzuchtige protagonist.

1950Met Broken Arrow duikt de eerste revisionistische western op die duidelijk de kant van de indianen kiest. Voordien werden de oorspronkelijke bewoners van de Verenigde Staten steevast afgeschilderd als bloeddorstige roodhuiden.

1952High Noon, de enige western van Fred Zinneman ( The Day of the Jackal), leest als een politieke allegorie over de heksenjacht van senator McCarthy tegen zogenaamde communisten in Hollywood.

1956De magistrale VistaVision-breedbeeldfotografie en de mythische ondertoon van het script – over de jarenlange zoektocht van een racistische John Wayne naar zijn door Comanches gekidnapte nicht – bezorgen John Fords The Searchers de status van invloedrijk kunstwerk.

1960John Sturges herwerkt met The Magnificent Seven het magistrale The Seven Samurai van Akira Kurosawa, die ironisch genoeg op zijn beurt de mosterd haalde bij de klassieke westerns van John Ford.

1964Italiaans cineast Sergio Leone zet in zijn eerste spaghettiwestern A Fistful of Dollars alle genreconventies op hun kop. Een ongeziene brutaliteit, widescreen close-ups en voormalige tv-ster Clint Eastwood als cynische held zonder naam: de toeschouwers wisten niet wat hen overkwam.

1969Sam Peckinpah schrijft filmgeschiedenis met zijn ultragewelddadige slowmotion- shoot-out in The Wild Bunch, een genreklassieker die velen zien als een allegorie van de lang aanslepende Vietnamoorlog.

1971De seksuele onverbloemdheid en de atypische finale – meer kat- en muisspel dan rechtlijnige shoot-out – maken van Robert Altmans McCabe and Mrs. Miller – met Warren Beatty en Julie Cristie in de titelrollen – een typisch product van de tegencultuur.

1973Clint Eastwood haalt in High Plains Drifter, zijn tweede film als regisseur, de mythe van de feilloze held onderuit. Dit thema zal de rode draad door zijn oeuvre worden.

1980Wanneer het epische Heaven’s Gate van Michael Cimino ( The Deer Hunter) desastreus flopt, gaat filmmaatschappij United Artists onvermijdelijk overkop en lijkt de western voor eens en altijd ten dode opgeschreven.

199060 jaar na Cimarron wint eindelijk nog eens een western de Oscar voor Beste Film: Dances with Wolves, het voor een groot deel in het Lakota Siouxdialect opgenomen regiedebuut van hoofdacteur Kevin Costner.

1992Met het magistrale Unforgiven – over een tot inkeer gekomen bruut die tegen wil en dank opnieuw geweld moet gebruiken – slaat acteur-regisseur Clint Eastwood alle verwachtingspatronen aan diggelen. Enerzijds rekent hij voorgoed af met de archetypische held, anderzijds wint alweer een western de Oscar voor Beste Film.

2005Ang Lee blikt met Brokeback Mountain de ultieme subversieve western in: er lopen homo’s rond op de prairie!

20073:10 to Yuma, het Russel Crowe/Christian Bale-duel van James Mangold ( Walk the Line), en het poëtische The As-sassination of Jesse James by the Coward Robert Ford bewijzen dat de western nog steeds geen gierenvoer is.

(S.T.)