Even leek er aardig wat sleet te zitten op zijn formule, maar met This Is 40 – en het door hem geproducete Girls van Lena Dunham – bewijst Judd Apatow dat hij nog altijd in de voorhoede van de Amerikaanse comedy thuishoort. Hoe Apatow het gezicht van de Hollywoodkomedie veranderde – en dat nu opnieuw doet.
Wat denk je? Wil je seks hebben vanavond?’
‘Ugh. Klinkt verschrikkelijk. Ik voel me serieus geconstipeerd. Wil je zo graag?’
‘Nú niet meer, nee.’
Er is iets vreemds aan de hand met This Is 40, de jongste langspeler van Judd Apatow over het huwelijksleven van de veertigjarige Paul Rudd en de veertigjarige Leslie Mann. Voor een komedie geregisseerd door de huidige King of Comedy, de man die ons, met films als Superbad en Knocked Up, het voorbije decennium harder dan eender wie in Hollywood heeft doen lachen, de producer die een volledige brand naar zich vernoemd zag worden en de eerste komiek die guest editor mocht spelen voor Vanity Fair, is This Is 40 spectaculair ongrappig. Dat ligt niet aan de potentieel komische situaties – man trekt zich met iPad op de wc terug om alleen te zijn, vrouw trekt de deur open en eist bewijs dat hij daadwerkelijk zijn gevoeg aan het doen is; meer hebt u doorgaans niet nodig om te gniffelen – maar wel aan de toon van de film. Er is een acuut gebrek aan pointes, door elke scène lijkt een ongemakkelijke stilte te schemeren – en niet eens een grappige ongemakkelijke stilte. Komt daar nog bij dat het scenario nergens over lijkt te gaan en de nevenpersonages komen en verdwijnen zonder dat er plotgewijs iets met hen gebeurt, zélfs als ze Megan Fox heten.
Het vreemde is dat dat allemaal net de bedoeling lijkt. Eén criticus vergeleek de film met Ingmar Bergmans Scènes uit een huwelijk. Een behoorlijk vergezochte vergelijking – tenzij wij destijds de scène gemist hebben waarin Liv Ullman de anus van haar man inspecteerde op aambeien – maar er valt iets voor te zeggen. Beoordeel de film niet op het aantal lachbuien, maar beschouw hem als een onderzoek naar lange relaties, financiële problemen, ambitie en hoe onze ouders ons levenspad uittekenen, voortkabbelend als het leven zelve, en de film lijkt plots een stuk minder gefaald. En dan is er nog de persoonlijke kant van This Is 40. Apatow, zelf 45, castte zijn eigen vrouw, actrice Leslie Mann, in de vrouwelijke hoofdrol en liet hun beide dochters, de 14-jarige Maude en de 11-jarige Iris Apatow, meespelen. De eerlijkheid en het persoonlijke lijken het van de humor gehaald te hebben. Ergens is dat een logisch evolutie, aangezien het precies met eerlijkheid en persoonlijkheid was dat Apatow zijn comedy-imperium heeft opgebouwd.
We verhelderen: This Is 40 heet een vervolg te zijn op Knocked Up, maar het is interessanter om verder terug te gaan in de tijd. Naar 1999 om precies te zijn, het jaar waarin Apatow aan de slag ging als executive producer bij de tv-serie Freaks and Geeks. Tot dan had Apatow zich in het traditionele comedycircuit bewogen. In de jaren negentig had hij bescheiden naam gemaakt als stand-upper in de comedyscene van Los Angeles, maar terwijl zijn vriend en huisgenoot Adam Sandler in geen tijd doorbrak, ontdekte Apatow al snel dat hij beter was in grappen neerpennen voor anderen dan in ze zelf brengen. Hij begon als schrijver en producent voor The Ben Stiller Show en de sitcom The Larry SandersShow te werken, herschreef het scenario voor The Cable Guy (1996) en werkte mee aan Liar Liar (1997) en Bruce Almighty (2003). Maar helemaal zijn stempel drukken, lukte niet. Pas met Freaks and Geeks kwam daar verandering in.
WAT AAN DE OPPERVLAKTE EEN TYPISCHE SITCOM LEEK VAN een bende outcasts en nerds aan een Amerikaanse highschool, werd een blauwdruk van hoe hij de comedy in het decennium erop zou veranderen. De reeks, destijds omschreven als de anti-Dawson’s Creek, werd door tegenvallende kijkcijfers na twaalf afleveringen geschrapt, maar bekijk de afleveringen nu – hint: ze staan integraal op YouTube – en het valt op hoezeer Freaks and Geeks zijn tijd vooruit was. Niet het minst door de cast: met een piepjonge James Franco, een opgeschoten Jason Segel en Seth Rogen met de baard in de keel had Apatow een ensemblecast in wording in handen, een eigen familietje dat hij in al zijn latere films zou proberen samen te brengen. Maar het was vooral de toon die erboven uitstak: Freaks and Geeks was een rustig voortdeinend, oprecht, onglamoureus portret van het leven in de middelbare school dat de grap niet opzocht, maar de humor in de alledaagse werkelijkheid blootlegde. Het was een reeks die weigerde zich in de bestaande formules in te schrijven: de afleveringen waren voornamelijk opgebouwd op basis van de persoonlijke herinneringen van de schrijvers aan hun middelbare schooltijd – niet zo ver verwijderd van wat Lena Dunham vandaag met Girls doet voor de zoekende twentysomething. Alleen: HBO was toen nog niet wat het nu is en voor indiereeksen was er geen plaats op NBC.
Twaalf afleveringen was evenwel genoeg om Apatow te overtuigen van wat hij wilde maken. Het herinnerde Apatow aan wat hij leuk vond tijdens zijn stand-ups: hoe kleine stiltes, voortgebracht door ongemakkelijkheid en schaamte, een groot publiek kunnen aanspreken. Het verfijnde ook zijn werkwijze. Veeleer dan met een in detail uitgeschreven scenario van punchlines begon Apatow met een verzameling scènes te werken, waarbij hij de cast urenlang liet improviseren en daar in montage de beste stukken uit knipte. Bevreemdende eerlijkheid en pijnlijk realisme: dat was wat hij met humor wilde doen. En hij had ontdekt hoe dat kon.
Het duurde tot de set van Anchorman (2004), waar hij Steve Carell ontmoette, voor hij de perfecte partner vond om daar ook Hollywood van te overtuigen. De twee schreven samen The 40 Year Old Virgin, Apatows regiedebuut en Carells doorbraakrol uit 2005. Listig verpakt als een puberale sekskomedie, om de massa te lokken, ging de film in werkelijkheid over angst voor seks en angst om volwassen te worden. Maar het was de scherpe humor die ronduit vernieuwend was. Er waren de obligate erectiegrappen, maar vooral het semi-improvisatorisch verbale vuurwerk tussen Carell en de nevenpersonages, Apatow-getrouwen als Seth Rogen en Paul Rudd, oogde heerlijk fris – zijn gag reels, onversneden in de dvd-extra’s, waren niet zelden grappiger dan de film zelf. Tegelijk werd knt-rating die de film kreeg een geuzennaam – die niet zozeer garant stond voor vunzige infantiliteit, maar wel voor grofgebekte dialogen die klonken alsof mensen ze daadwerkelijk zouden uitspreken. De cijfers gaven Apatow gelijk: het succes aan de box office – 170 miljoen dollar – leverde hem genoeg macht op om voortaan zijn ding te kunnen doen.
Zijn ding, dat werd: een comedygenre nemen, het ontdoen van zijn narratieve clichés en een dosis realisme in de dialogen steken, volledig gebouwd rond zijn protegés. Met Superbad (2007), geschreven door Seth Rogen en zijn vriend Evan Goldberg op basis van hun eigen schooltijd, nam hij de highschoolkomedie onder handen – misschien wel Apatows beste film. Met Knocked Up (2007) blies hij de klassieke romcom nieuw leven in. Met Forgetting Sarah Marshall (2008) gaf hij zijn draai aan de break-upcomedy. Die drie kassuccessen met een beperkt budget kwamen in één jaar tijd uit en maakten van de naam ‘Judd Apatow’ een genre. Een genre dat veel verder reikte dan de films die hij regisseerde – This Is 40 is uiteindelijk nog maar de vierde film met Apatow in de regiestoel. Werden in dezelfde periode gereleaset: Walk Hard: The Dewey Cox Story (2007), Drillbit Taylor (2008), Step Brothers (2008)en Pineapple Express (2008), allemaal door hem geproducet. Judd Apatow was een humorfabriekje van een nieuwe generatie regisseurs, acteurs en scenaristen, die dankzij zijn naam groen licht kregen voor hun projecten.
DAT DIE OVERKILL ZIJN FILMS ZOU DEVALUEREN, LAG VOOR de hand. Op een uitzondering als Bridesmaids (2011) na waren zowat alle Apatow-producties na Forgetting Sarah Marshall luie, de formule uitmelkende eenheidsworst. Maar dat verandert niets aan zijn impact. Omstreeks de eeuwwisseling kon een komedie in Hollywood drie dingen betekenen. Ofwel een vunzige tienerprent over de queeste naar de mythische Eerste Keer, genre American Pie. Ofwel een zielloze romantische komedie. Ofwel een op het lijf van een gekke bekken trekkende komiek als Jim Carrey of Ben Stiller geschreven vehikel. Tien jaar later heeft Apatow dat volledig overhoopgegooid en de weg gebaand voor films als 50/50, The Hangover, Project X of Crazy Stupid Love, die ook zonder zijn credit als producer, schrijver of regisseur heel nadrukkelijk de Apatow-stempel dragen.
Het siert Apatow dan ook dat hij met This Is 40 verder kijkt naar wat er met comedy mogelijk is – iets wat hij recent ook deed met Lena Dunhams Girls, dat hij producete. De beste komedies zijn zij die de lach niet als een pavlovreactie opzoeken, maar gebruiken om het wrange te maskeren van wat ze over de maatschappij vertellen. Het is dat wat The Apartment met overspel en de positie van de vrouw deed in de jaren vijftig of The Big Lebowski zei over de slackercultuur van de jaren negentig. Apatow lijkt dat meer en meer door te hebben. Met dank aan een bescheiden veertigerscrisis.
Er bestaat een geinige anekdote over de piepkleine Apatow, die ergens in de jaren zeventig zijn grote idool Steve Martin zijn auto zag wassen. Hij stapte naar hem toe om een handtekening te vragen; Martin weigerde en zei dat hij in zijn eigen huis geen handtekeningen uitdeelde. De boze Apatow schreef een brief naar Martin om hem uit te schelden. Drie maanden later kreeg hij een boek van Martin in de brievenbus, met op de eerste pagina geschreven: ‘I’m sorry. I didn’t realize I was speaking to THE Judd Apatow.’
Profetische woorden, zo bleek.
THIS IS 40
Vanaf 13/3 in de bioscoop.
DOOR GEERT ZAGERS
EÉN CRITICUS VERGELEEK THIS IS 40 MET INGMAR BERGMANS SCÈNES UIT EEN HUWELIJK. EEN BEHOORLIJK VERGEZOCHTE VERGELIJKING, MAAR ER VALT IETS VOOR TE ZEGGEN.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
