Elke zondag, 21.00 – Canvas

Het Onvoltooide Land begon zoals wel meer documentaires op Canvas: met beelden uit de oorlog. Al was er deze keer iets vreemds met die beelden. Een technische kwestie, dacht ik eerst – zoals ook wel vaker op Canvas. Maar neen, de afwisseling tussen levendige zwart-wit beelden en houterige kleurenplaatjes bleek een bewuste keuze. Een visuele verbinding tussen heden en verleden. En daaruit scheurde zich plots een man los. In het zwart gekleed en met een wel heel somber gezicht. Hij stelde zich voor als Jos Bouveroux en wees de kijker fijntjes op de samenhorigheid waarvan we getuige waren. Belgische vlaggen. Tweetalige welkomstslogans. Belgen voelden zich vlak na de oorlog Belg en spraken elkaars taal. Maar aan het onheil dat in de ogen van Bouveroux verborgen lag, was al te merken dat die eendracht van korte duur zou zijn.

Het Onvoltooide Land is het afscheid van Jos Bouveroux aan zijn werkgever. Het is ook de bundeling van zijn journalistieke passie: België en de communautaire spaghettiwestern. ‘Hoe is het zo ver kunnen komen?’, is de existentiële vraag die Bouveroux in vier afleveringen wil beantwoord zien. In één beweging wil hij Belgiës verleden, heden en toekomst uittekenen. Op zijn ronde door het kluwen dat België heet, laat Bouveroux zich gewillig begeleiden door Luc Huyse en Vincent De Coorebyter, twee politicologen van beide zijden van de taalgrens – kwestie van het evenwicht te bewaren. En natuurlijk is er ook voor de man in de straat een rol in dit historische toneelstuk weggelegd. Op papier de hoofdrol, in praktijk misschien veeleer als decorstuk.

Bouveroux, Huyse en De Coorebyter gaan terug tot Wereldoorlog Twee – om ergens te beginnen. Maar als er dan toch historisch omkaderd wordt, waarom dan niet vermelden dat in 1912 ene Jules Destrée schreef: ‘Sire, er zijn geen Belgen meer?’ En dat er ook tussen de twee wereldoorlogen ernstig over federalisme werd nagedacht? Het klopt dat de volksvreugde na de bevrijding het smeulende communautaire vuurtje tijdelijk smoorde, maar dat het kort daarna weer opflakkerde had evenveel met de koningskwestie en collaboratie te maken als met onafgewerkte dossiers van voor de oorlog, én van die daarvoor. Het Onvoltooide Land volgt in zijn historische schets gedwee de breuklijnen die Huyse twintig jaar geleden in zijn boek De Gewapende Vrede uitlijnde. Schoolpact, eenheidswet en volkstelling heten die sleutelmomenten. Maar het waarom daarvan wordt in de vele vragen van Bouveroux wat over het hoofd gezien. Alsof we niet te lang bij de prehistorie mogen blijven stilstaan en niet snel genoeg tot het nu kunnen overgaan. Dat wringt bij een toch enigszins historische reeks.

Los daarvan viel het massale op. De mensen betoogden alsof ze voor hun eigen vel vochten. Voor de koning. Tegen de koning. Tegen de eenheidswet. En tegen zo veel meer. Het is waarschijnlijk het grootste verschil met nu. De communautaire knoop lijkt ingewikkelder dan ooit, maar geen mens die er nog zijn huis voor wil verlaten. Omdat het te technisch is geworden? Misschien. Het gaat al lang niet meer over het recht op het spreken van de eigen taal. Het communautaire geharrewar lijkt daardoor een logge, anachronistische dinosaurus in een tijd waarin globaliteit het leven beheerst.

Lees nog meer recensies en bedenkingen in de nieuwe blog Testbeeld op focusknack.be

Tine Hens