‘HET IS ZONDE TE ZIJN ZOALS IEDEREEN’

Met schoonheidsidealen wordt niet gelachen, vinden Liesbeth en Angelique Raeven. Nederlands bekendste kunsttweeling maakt al meer dan een decennium video-installaties over identieke genen, mooie meisjes met een slag van de molen en anorexia. ‘Mensen zijn bang van ons – zeker als we met zijn tweeën zijn.’

L.A. Raeven: het klinkt als een gedicht van Edgar Allan Poe, maar met die gedeelde handtekening hebben Liesbeth en Angelique Raeven (40) naam gemaakt in de kunstwereld. Meer dan tien jaar geleden brak de Amsterdamse tweeling door met Wild Zone, een video waarin ze de goegemeente met hun uitgemergelde lichamen een trauma bezorgden. Sindsdien worden hun acties nauwgezet gevolgd. Onlangs maakte de VPRO de docu 24 uur met L.A. Raeven. De BBC wilde graag een reportage over hun kinderwens draaien, maar die liep spaak op een ethisch meningsverschil. Ideal Individuals, een overzicht bij Casino Luxembourg, is hun recentste wapenfeit. Neen, hun installaties over het tweelingschap, martelarij en obsessies met voedsel en dun zijn ogen niet vrijblijvend, wel huiveringwekkend en soms zelfs wreed. Overdrijven zit hen nu eenmaal in de identieke genen. Toch tonen de twee zich in ons gesprek verrassend charmant.

In de video ‘Echoes of Despair’ wordt een heel jong meisje gedwongen om alsmaar meer water te drinken, tot ze ervan moet braken. Waarom doen jullie dat iemand aan?

LIESBETH RAEVEN: Dat dwangmatig water drinken is een vingerwijzing naar de modewereld. Daar heeft iedereen onveranderlijk een flesje water bij zich omdat je er zogezegd van afvalt. Eigenlijk helpt het weinig, maar het is toch pijnlijk dat we allemaal meedoen aan dat onredelijke streven naar dun zijn. Hoeveel vrouwen lopen niet met een flesje water rond? Hoeveel vrouwen willen niet obsessief slank zijn? Echoes of Despair is een spiegel die we onszelf voorhouden: de maatschappij wil die modellen zo mager hebben. Uiteraard overdrijven we in de hoeveelheid water die we het meisje laten drinken, maar zo kunnen we iets laten zien. Het drinken gaat immers gepaard met agressie, ook tegenover jezelf. Tussen haakjes, het meisje in de video wist waaraan ze begon. We hadden haar alles heel netjes uitgelegd.

Die obsessie met slank zijn – anorexia dus – is ook jullie verhaal?

ANGELIQUE RAEVEN: Ja, maar anorexia staat ook voor alle normen die in deze maatschappij belangrijk zijn, zoals discipline, de wens om perfect te zijn, de wil om te slagen. Tegelijk komt er ook heel wat onzekerheid bij, en een weigering om op te groeien.

Onder de noemer ‘Ideal Individuals’ keuren jullie meisjes, slechts gekleed in een slipje en een hemd. Uiteindelijk blijkt niemand mager genoeg. Wat is eigenlijk een ‘Ideal Individual’?

ANGELIQUE: De titel is ironisch bedoeld. Voor het project wilden we jonge meisjes die mager en lang waren en weinig borstontwikkeling hadden. We namen onszelf als uitgangspunt: wij waren de norm. Zelf het ideaal belichamen is erg comfortabel. Niemand betwist wat je mooi vindt, kleren passen altijd en je hoeft niet na te volgen wat je niet bent of niet kunt zijn. Als je daarentegen een ideaal volgt, verlies je je identiteit. Dan probeer je zoals iedereen te zijn, en dat vinden we zonde.

LIESBETH: We vinden het jammer dat mensen soms zulke schapen zijn, dat ze zo volgzaam zijn.

ANGELIQUE: Maar het is dus niet zo dat we onszelf ideaal vinden. Integendeel zelfs.

Om maar meteen een misverstand uit de wereld te helpen?

ANGELIQUE: In onze beelden zien de meisjes er per definitie heel ongelukkig uit. Ze zijn dan wel slank, maar dat levert geen sexy beeld op.

LIESBETH: Iemand als Victoria Beckham is gevaarlijk. Ze is dun én sexy, en die combinatie vormt een heel slecht voorbeeld voor jonge meisjes.

Fictie en werkelijkheid zijn heel nauw verweven. Geldt dat ook voor de video ‘Kelly’, waarin een meisje niet kan stoppen met het proeven van hapjes in winkels?

ANGELIQUE: Ja, toen we in New York waren, gingen we ’s middags naar een soepbar en aten er net zoals Kelly foodsamples. Maar dat deden we niet de godganse dag – in tegenstelling tot Kelly. ’s Avonds aten we wel echt.

LIESBETH: Heel wat meisjes zijn zoals Kelly obsessief met voedsel bezig. Ze kunnen aan niets anders meer denken, het idee beheerst hun hele doen en laten. Er is tegenwoordig ook een overdreven aanbod. Iemand als Kelly kan niet met die veelheid omgaan, omdat ze niet in staat is te kiezen. Voedsel is overigens niet zomaar iets dat je nodig hebt om te leven, er hangt ook een sociaal aspect aan vast. Kelly wil tot een groep van gesofisticeerde mensen behoren. Ze spiegelt zich aan degenen die succesvol zijn en denkt: als ik hetzelfde doe en eet, hoor ik erbij. Helaas bevindt ze zich in een geïsoleerde wereld waarin bezig zijn met eten een dagtaak is.

Technisch gezien zouden jullie ook reportages over voedsel en uiterlijk kunnen maken. Waarom kiezen jullie voor kunst?

LIESBETH: We kiezen voor kunst omdat we kunstenaars zijn. We zijn altijd op zoek naar reële, maar in de taboesfeer verkerende thema’s.

ANGELIQUE: Elke kunstenaar heeft een obsessie, iets waarin hij geïnteresseerd is en waarover hij of zij kunst maakt. Als kunstenaar moet je altijd uit jezelf putten, anders kom je met werk dat anderen ook al hebben gemaakt. Omdat we als tweeling al van jongs af aan met elkaar vergeleken werden, is uiterlijk voor ons erg belangrijk. Het eerste wat mensen ons vroegen was immers niet ‘Hoe heet je?’ maar ‘Ben jij groter of kleiner dan zij?’ Als je al vroeg met je uiterlijk geconfronteerd wordt, wordt het vanzelf een obsessie.

In de film ‘No Whites’ gaat een vrouw met een kinderwens op zoek naar een zwarte spermadonor. Is dat fictie of realiteit?

LIESBETH:No Whites is eigenlijk mijn persoonlijke verhaal. Omdat ik graag zwanger wilde worden, belde ik de spermabank in Nederland met de vraag of ik sperma van iemand met een donkere huidskleur kon krijgen. Niet dus, ik kon wel om een intelligente of lange man vragen, of om iemand met blauwe ogen, maar niet om een donkere man. Het ras kon niet worden bepaald, althans: ik mocht als blanke vrouw niet om een donkere man vragen.

ANGELIQUE: Die onmogelijkheid werd een trigger om naar Zuid-Afrika te gaan en een werk over het probleem te maken. De apartheid is er officieel voorbij, maar je proeft er toch nog dat rassen zich niet mengen. Blank blijft bij blank.

Willen jullie een ander schoonheidsideaal naar voren schuiven?

LIESBETH: We vinden het buitengewoon irritant dat de blonde blanke vrouw nog steeds als het ideaal wordt beschouwd. Het blanke idee van superioriteit zit er heel diep in. Wij vinden echt dat donkere mensen veel mooier zijn. Objectief gezien is dat ook verdedigbaar, waarom zijn we dan niet in staat een donkere huid als ideaal te zien?

ANGELIQUE: In ons werk hebben we het over de maakbaarheid van het lichaam, en een kind krijgen is de maakbaarheid ten top. Als er geen liefde aan te pas komt en je wil graag een kind, begin je heel rationeel te redeneren. Iedereen wil het liefst een gezond, intelligent en mooi kind. Alleen mag je dat laatste niet hardop zeggen.

Waren jullie dan van plan om als een stel voor het kind te zorgen?

ANGELIQUE: Ja, zo heeft de BBC ooit een behoorlijk verkeerde documentaire over ons gemaakt. De regisseur van het programma vond niet dat wij een kind mochten krijgen. Twee vrouwen: dat kon volgens haar niet. Maar er zijn zo veel lesbische stellen die hetzelfde doen. Doordat ze zo gemeen uit de hoek kwam, begon ik ongewild te overdrijven. Tijdens de opnames beweerde ik dat de donor opmerkelijk knap moest zijn. Dat was provocerend, maar het bracht ons wel tot het donorgegeven in No Whites.

Sommige video’s, zoals die waarin een Chinees meisje haar benen laat uitrekken, zijn op zijn minst huiveringwekkend. Vinden jullie het raar dat mensen soms met afgrijzen reageren?

LIESBETH: Het is wel eens voorgevallen dat mensen die de tentoonstelling moesten opbouwen, dat pertinent weigerden. Ze vonden het zo erg dat ze wegliepen. Maar wij zoeken die gevarenzone net op. Wij willen graag emoties losweken, al is in de kunst al heel wat gedaan. Naakt is geen taboe meer, drugs evenmin. Een dier doorsnijden, embryo’s opeten: we zijn intussen al heel wat gewoon.

ANGELIQUE: Mensen gaan galeries in en uit, alsof ze aan het zappen zijn. Dat vinden we jammer. Wij willen de emotie vastpakken, ons werk moet echt over iets gaan. Dat kan confronterend zijn, maar het betreft dan ook iets uit de realiteit.

Jullie plaatsten advertenties om meer anorectische meisjes te vinden, zodat jullie een leger konden oprichten, het zogenaamde L.A. Army?

ANGELIQUE: Heel vaak merkten we dat mensen een beetje bang van ons waren, vooral als we met zijn tweeën waren. Zo kwamen we op het idee om meer mensen zoals ons te verzamelen, om een leger ‘van ons’ te maken. Met dat doel lieten we advertenties verschijnen waarin we op zoek gingen naar geschikte magere kandidaten. Bij de meisjes die reageerden, maten we vervolgens het vetgehalte. We maten de dikte van de bovenarm en zetten dan twee getatoeëerde streepjes op de plaats waar de huid samenkwam. Bij mij bedroeg de afstand acht millimeter. Iedereen die meer had, werd afgekeurd. Maar we konden niemand vinden die minder had.

LIESBETH: We hebben de test afgenomen in Leeds, Amsterdam en Wenen. In Amsterdam reageerde bijna niemand op de advertentie. Er daagden alleen reclamemensen op, en dan nog bijna alleen mannen, met wie we niets konden aanvangen. (Gelach) Uiteindelijk bleef er maar één meisje over voor het project, en dus namen we haar als kandidate voor ons leger.

ANGELIQUE: Het was een complex project met uiteenlopende gevolgen. De Britse krant The Guardian bijvoorbeeld heeft de advertentie geweigerd.

Vond ‘The Guardian’ dat het plan anorexia in de hand werkte?

ANGELIQUE: Toch niet. In de advertentie schreven we dat we iemand zochten zonder secundaire geslachtskenmerken, dus zonder borsten, schaamhaar en rondingen, maar dat bleek discriminatie. Het mocht niet, net zoals je niet mag zeggen dat je iemand wil die heel mooi of heel groot is. Het museum in Leeds was ook bang dat we de verkeerde mensen zouden aantrekken. Maar er zijn geen verkeerde mensen. Bovendien namen we voor de advertentie onszelf als typevoorbeeld. Als je de redenering doortrekt, beweerde men dat wij dus ook verkeerde mensen waren. Dat vonden we bizar. Want wie bepaalt eigenlijk wat normaal is en wat niet?

IDEAL INDIVIDUALS

Nog tot 22/4, Casino Luxembourg, Luxemburg.

DOOR ELS FIERS

ANGELIQUE RAEVEN ‘ELKE KUNSTENAAR HEEFT EEN OBSESSIE. BIJ ONS IS DAT ONS UITERLIJK.’

LIESBETH RAEVEN ‘IEMAND ALS VICTORIA BECKHAM IS GEVAARLIJK. DIE IS DUN ÉN SEXY.’