DE M VAN MABUSE. ‘M’ MAG DAN NOG ZIJN MEESTERWERK ZIJN, DE MEGALOMANE MABUSE WAS FRITZ LANGS GROTE OBSESSIE.

FILMS: **** EXTRA’S: 0

(A-FILM)

Fritz Lang Collection – (M-Eine Stadt sucht einen Mörder; 1931/ Das Testament des Dr. Mabuse; 1933/ Die 1000 Augen des Dr. Mabuse; 1966)

Fritz Lang vestigde in de vroege jaren 20 zijn naam met Dr. Mabuse der Spieler, waarin hij een vervloekte meester-crimineel introduceerde, een demonisch heerschap dat schoon schip maakt met god en gebod. De figuur van Mabuse werd het prototype van de naar wereldheerschappij strevende boosdoener. Je kon hem afwisselend zien als een pre-Hitleriaanse supermens en als een expressionistische voorafschaduwing van de megalomane megaschurk die veel later in de James Bond- serie tot karikaturale dimensies zou worden opgeblazen.

Zijn hele carrière bleef Lang teruggrijpen naar de figuur van Mabuse. In de Fritz Lang Collection-box zijn de twee volgende episodes uit zijn Mabuse-trilogie gebundeld (samen met zijn eerste geluidsfilm M. ). Aan het eind van Dr. Mabuse der Spieler (1922) werd de dokter opgesloten in een psychiatrische inrichting; in de follow-up Das Testament des Dr. Mabuse (1933) zet Mabuse (Rudolf Klein-Rogge) zijn schurkenstreken verder via de directeur (Otto Wernicke) van de inrichting die hij hypnotiseert. Wanneer Mabuse sterft, wordt hij in zijn behandelende dokter geïncarneerd. Hij verwerft de controle over een netwerk van boosdoeners en moordenaars dat de sociale orde wil ondermijnen, en chaos zaait door chemische fabrieken op te blazen.

Met soortgelijke wandaden lijkt het alsof Lang de angsten en trauma’s uit onze huidige wereld van globale terreur al heeft voorspeld, maar toen hij in de vroege jaren dertig deze film maakte, was het aanstormende Nationaal Socialisme het doelwit van zijn kritiek. Zo legde hij de lugubere misdadigers nauwelijks verhulde nazi-slogans in de mond. Das Testament des Dr. Mabuse werd dan ook prompt verboden in het Derde Rijk en ging in 1933 in Hongarije in première. Desondanks bood minister van Propaganda Joseph Goebbels in naam van de Führer (die een groot fan was van Metropolis) Lang de leiding aan van het nieuwe filmbeleid. Lang vluchtte nog dezelfde avond met de trein naar Parijs en nam vandaar de wijk naar Hollywood. De laatste film uit Langs eerste Duitse periode is stilistisch opmerkelijk omwille van de spookachtige overdrukken en de baanbrekende geluidseffecten.

Na een rijke, maar lange tijd onderschatte Amerikaanse carrière, keerde Lang in de vroege jaren zestig terug naar Duitsland. In 1966 werd zijn filmografie passend afgerond met een laatste Mabuse- film, Die 1000 Augen des Dr. Mabuse, waarin een helderziende de geestelijke erfgenaam van de mythische misdadiger wordt en het economische imperium van een miljardair probeert in te palmen. Oude angsten en obsessies worden in deze afscheidsfilm intrigerend gecombineerd met profetische thema’s: bespieding gebeurt vooral met elektronische middelen en terreur wordt verspreid via een gesloten televisiecircuit. Het almachtige boze oog is tot duizenden beeldschermen versplinterd.

Patrick Duynslaegher