Stripauteur Daniel Clowes transformeerde de twee zuurzoete tienermeisjes uit Ghost World zelf tot filmhelden. ‘Pubers doen het in hun broek als ze de coole grieten uit mijn strip écht zouden ontmoeten.’

Door Gert Meesters

Ghost World (Nederlandse versie) – Oog & Blik – – 14,95

Ghost World (Engelse versie) – Fantagraphics Books – – 15,9

Ghost World. A Screenplay – Fantagraphics Books – – 27,73

Eightball 22 – Fantagraphics Books – – 9,9

Ghostworld. Vanaf 22/5 in de bioscoop

Ooit geloofde hij nog rotsvast dat het derde millennium alleen maar rampen zou voortbrengen, maar Daniel Clowes (°1961) mag voorlopig niet klagen. De verfilming van zijn Ghost World figureerde in bijna alle jaaroverzichten 2001 van Amerikaanse filmrecensenten. In maart werd hij samen met regisseur Terry Zwigoff genomineerd voor de oscar voor ‘best adapted screenplay’. ‘Gelukkig hadden we tussen al die blockbusters geen schijn van kans om te winnen, anders had ik niet kunnen functioneren door de zenuwen.’ De nieuwe aflevering van zijn stripreeks Eightball werd dan weer bejubeld als zijn beste werk totnogtoe. En onlangs bleek hij óók nog een van de drie genomineerden voor de Grand Prix van het stripfestival van Haarlem, een van de belangrijkste stripprijzen in Europa, die eind mei wordt bekendgemaakt.

Het verfilmde Ghost World biedt een blik op het leven van twee tienermeisjes, maar dan niet zoals in de gemiddelde Hollywood-komedie . Het is een zuurzoete kijk op het culturele braakland van de Amerikaanse consumptiemaatschappij. Tragikomisch, met erg rake dialogen. Zwigoff verdacht Clowes er zelfs van stiekem gesprekken van tieners getapet te hebben. Clowes zelf lijkt erg nuchter te blijven onder zijn succes.

Je bent al in 1993 begonnen met het verhaal ‘Ghost World’ in je eigen stripreeks ‘Eightball’. Hoe kwam je eigenlijk op dat verhaal?

Daniel Clowes: Ik wou een verhaal maken waarin twee meisjes twee verschillende kanten van mijn persoonlijkheid uitbeeldden. De naam van een van de meisjes in de strip, Enid Coleslaw, is niet voor niets een anagram van mijn naam. Eén kant van mijn familie is erg luidruchtig en extravagant, de andere kant is meer introvert. Ik vond het leuk om twee meisjes als hoofdpersonages te hebben, omdat dat niet voor de hand ligt voor het Amerikaanse strippubliek. Dat bestaat vooral uit puisterige puberjongens, die doodsbang zouden worden als ze de coole grieten uit mijn strip in het echt zouden ontmoeten. Maar die enkele meisjes die strips lezen, kochten dan wel weer Ghost World. De titel is een graffiti die ik ooit in Chicago heb gezien. Ik vond dat Ghost World erg goed paste bij het verhaal, omdat de meisjes zich cultureel ontworteld voelen. De meeste personages in de strip gedragen zich bovendien als oppervlakkige schimmen.

Wat vond Zwigoff zo interessant aan de strip?

Clowes: Hij vond dat de meisjes echt leken. Hij kreeg massa’s boeken en scripts in die periode, maar de personages deden gekunsteld aan. In Ghost World vond hij wat hij wou uitdrukken en het fictieve wereldje was abstract genoeg om er nog een eigen stempel op te kunnen drukken. Doordat hij na zijn documentaire over Robert Crumb nu een strip heeft verfilmd, wordt Terry als een verstokte missionaris van het beeldverhaal beschouwd. Hij werd erover geïnterviewd op de set en hij antwoordde: ‘De enige strips waarvan ik hou zijn die van Crumb, Clowes en Barks (van Donald Duck). ( lacht)

Je hebt met Zwigoff het script geschreven. Hoe is de strip tot film uitgegroeid?

Clowes: Veel dingen zijn een beetje uitgewerkt. Terry heeft een personage toegevoegd aan de strip, eigenlijk een personage dat in de strip voorkomt, maar met een heel klein rolletje. De meisjes bellen een man op die een contactadvertentie heeft geplaatst en ze spreken met hem af om hem uit te lachen. In de film krijgt dat personage, Seymour, een van de belangrijkste rollen. De meisjes leren hem echt kennen. Het hele boek zou maar 45 minuten film opleveren als je het letterlijk verfilmde. Het heeft ook niet de drie-actestructuur die je nodig hebt voor een film. Steve Buscemi speelt Seymour en hij is echt geweldig.

Moest je ook mee beslissen over de casting?

Clowes: Jazeker. De costumière doet ook altijd de kostuums voor de films van Joel en Ethan Coen. Ze zei dat we op exact dezelfde manier werkten als zij: de ene is officieel producer en de andere regisseur, maar ze doen eigenlijk allebei alles. Zo ging het dus ook met Terry en mij.

Het is uitzonderlijk dat je als stripauteur zoveel met de verfilming te maken hebt.

Clowes: Ik heb zelfs geen last gehad van vervelende mensen die het verhaal wilden veranderen. Terry wilde gewoon heel trouw blijven aan wat ik geschreven had, hij vroeg me geregeld advies. Meestal mag een stripauteur de draaiperiode helemaal niet meemaken. Ik denk dat de meeste regisseurs heel onzeker zijn en de strip alleen willen gebruiken als bronmateriaal, waar ze hun eigen visie aan kunnen opdringen. Ik heb elke draaiminuut meegemaakt. Ik heb de acteurs mogen regisseren en de look van de film mee bepaald.

Het was een ongelooflijk vreemde ervaring. Ik heb drie maanden in een hotel in L.A. geleefd, zonder contact met mijn familie. Ik zag mijn vrouw eens om de twee weken. Je werkt tijdens zo’n periode 16 uur per dag aan die film, dus je hebt er geen leven naast. Ik bracht met die filmmensen meer tijd door dan met mijn beste vrienden. De afscheidsparty na de draaiperiode was de droevigste party die ik ooit heb meegemaakt. Ik was echt triest omdat ik al die mensen niet meer zou zien. Mensen hadden me vooraf bezworen dat aanwezig zijn bij het draaien enorm saai zou zijn, maar ik vond het heel boeiend.

Ook na de draaiperiode ben ik met de film bezig gebleven. De montage heeft vier maanden geduurd. Ik ben een gek. ( gespeeld zielig:) Ik heb zes maanden van mijn leven voor dat filmproject vergooid terwijl ik er geen cent méér voor betaald ben dan wanneer ik alleen het script geschreven zou hebben. Maar het was het waard, want ik ben heel tevreden over het resultaat.

Zwigoff had nochtans vooraf gezegd dat je zeker niet van zijn film zou houden.

Clowes: Hij ging ervan uit dat niemand graag heeft dat er aan zijn verhaal geraakt wordt. Maar omdat ik het maken van deze film van het begin tot het einde heb meegemaakt en goed met Terry heb samengewerkt, ben ik erg trots op de film.

Was het niet moeilijk om de film gerealiseerd te krijgen met zo veel inspraak?

Clowes: Je hebt vooral veel geld nodig voordat je kunt beginnen te filmen. Vroeger vond ik die budgetten van 20 of 30 miljoen dollar altijd belachelijk hoog, maar nu weet ik waar al dat geld naartoe gaat. We hebben Ghost World gemaakt met 7 miljoen dollar en dat was verschrikkelijk moeilijk. Twintig procent ben je al direct kwijt aan de verzekeringsmaatschappij. De producers die hier en daar een handje toesteken krijgen al snel een half miljoen dollar. Zo gaat het natuurlijk snel. De mensen die er dag in dag uit hard aan werken, zoals de make-upvrouw, krijgen dan misschien nog 5000 dollar voor de hele periode. We hebben ons best moeten doen om rond te komen en op het einde was er echt niks meer over. Gelukkig hadden we met Affonso Beato een genie voor de fotografie, die toch heel snel werkte, waardoor de film er veel duurder uitziet dan hij eigenlijk is.

Was het niet moeilijk voor jou om acteurs te regisseren? Je bent niet bepaald de meest eloquente, extraverte persoon.

Clowes: Dat was inderdaad een probleem. De meeste mensen denken dat acteurs koppig zijn en niet willen doen wat jij wilt, maar het probleem is dat je moet kunnen duidelijk maken wát je wilt. De kostuumafdeling, de make-up, de acteurs, iedereen wil doen wat jij wilt. Je moet het alleen kunnen vertellen. Gelukkig kon ik tekeningen maken. Toen de draaiperiode halverwege was, kon ik iedereen uitleggen wat ik precies wilde. Je moet een acteur bijvoorbeeld nooit iets voorzeggen, want dan klinkt het resultaat nagezegd. Je moet hem een reden geven om iets op een bepaalde manier uit te spreken. Zo van: ‘Je bent stiekem boos in deze scène’. Meestal lukte dat vrij goed.

Hoe kijk je nu terug op je eerste film?

Clowes: We hebben ontzettend veel geluk gehad. We hadden erg weinig ervaring, ook voor Terry was het zijn eerste fictiefilm. Toch hadden we heel specifieke ideeën over het verhaal en over hoe de film eruit moest zien. Enids kamer is bijvoorbeeld volgestouwd met allerlei onwaarschijnlijke voorwerpen, maar elke teddybeer moest van ons echt in het decor passen. Onze advocaat heeft van elk voorwerp de rechthebbenden moeten achterhalen en de toestemming lospeuteren. Terwijl we ook gewoon een hoop gesponsord materiaal in die kamer hadden kunnen zwieren. Daar hebben we dus niet aan toegegeven. We zijn met geen enkel idee op weerstand gebotst. We kregen het volste vertrouwen van onze producer Lianne Halfon.

Het is een kleine film. Ben je tevreden met het aantal bezoekers in Amerika?

Clowes: Alles hangt natuurlijk af van je vergelijkingspunt. Vergeleken met Pearl Harbor heeft Ghost World niks opgebracht. Maar ons promotiebudget was ongeveer onbestaande. We hadden letterlijk alleen wat kleine advertenties in de kranten. Als je daarvan vertrekt, is het ongelooflijk hoeveel publiek er naar de film is komen kijken. Onze film van zeven miljoen dollar heeft méér opgebracht dan de meeste films van dertig of veertig miljoen dollar. De goede kritieken hebben daar wellicht wel wat mee te maken. Al in het openingsweekend zijn enkele erg lovende kritieken verschenen in de grote kranten, onder andere The Washington Post. En die lovende kritieken zijn gewoon blijven komen.

Had je dat gejuich van de critici verwacht?

Clowes: Ik wist het echt niet. Terry had iets meer het gevoel dat critici de film goed zouden vinden, maar ook hij wist het niet zeker.

Robert Crumb had snel zijn kritiek klaar. Volgens hem had Terry Zwigoff je boek misbruikt om er zijn eigen fantasie over een relatie met een tienermeisje in uit te leven.

Clowes: Je moet weten dat Crumb de film niet gezien heeft en zelfs het script niet gelezen heeft. Terry heeft nooit zijn wil opgedrongen. We hebben samen het personage Seymour erin geschreven, al was het Terry’s idee. De relatie tussen Terry en Robert is zo complex dat ik mijn best doe om er helemaal buiten te blijven. Ze zijn extreem kritisch voor elkaar. Terry is tegelijk Roberts grootste fan en hevigste criticus.

Is de film niet minder subtiel dan de strip?

Clowes: Dat heeft met de vluchtigheid van film te maken. Als we de film even subtiel hadden gemaakt, dan was hij waarschijnlijk nietszeggend geworden. Een boek kan je aandachtiger lezen en bekijken.

De film is ook veeleer Europees dan Hollywood-achtig.

Clowes: ‘Europees’ is inderdaad een label dat de film tot op zekere hoogte beschrijft. In Amerika wordt de waarde van een regisseur afgelezen aan de technische hoogstandjes die hij voor elkaar krijgt en de gladde trucs die hij in de film verwerkt. Terry’s stijl is daar het tegengestelde van. ( lacht) Hij filmt heel sober, met stills, een traag ritme en veel droge afwisselingen van shots en tegenshots. Ook de fotografie van Affonso Beato heeft veel bijgedragen tot de Europese look van de film. Beato heeft ook voor Pedro Almodóvar gewerkt aan Todo sobre mi madre.

Krijg je andere reacties op deze film dan op je strips?

Clowes: Een heel klein beetje. Het is vooral makkelijker om uit te leggen wat je doet. Als je hier in Amerika aan een onbekende probeert uit te leggen dat je strips maakt, dan moet je van nul af opbouwen. De mensen bekijken je alsof je van een andere planeet komt. Omdat film een veel groter medium is, begrijpen de mensen je sneller. Zeker nu we voor het scenario een oscarnominatie in de wacht gesleept hebben.

Maar eigenlijk is er weinig veranderd. Ik word nog niet 24 uur per dag lastig gevallen door journalisten of gestalkt door fans. Ik moet nog altijd vechten om iets goeds van de grond te krijgen. Ik had gehoopt dat die film tenminste een zwembad zou opleveren. Ik zou wel niet weten waar we het moeten aanleggen, want we hebben geen tuin. Op het dak zou nog gaan, maar dan misschien beter in Barcelona of desnoods Amsterdam dan in Oakland.

Heeft je filmwerk invloed gehad op je stripwerk?

Clowes: Ik ben erg jaloers op de mogelijkheden die een film heeft bij de montage. Je kunt nog ontzettend veel uitproberen of rechtzetten in de montagekamer. In een strip kan dat monteren achteraf veel minder goed. Film is dus flexibeler. Ik heb dat vloeiende aspect van een filmmontage proberen te benaderen in het laatste nummer van mijn comic Eightball, waarin ik 29 kortverhaaltjes min of meer in elkaar laat vloeien.

Verkopen je strips nu beter door het succes van de film?

Clowes:Ghost World doet het uitstekend. Het is al verschillende keren herdrukt sinds de film in Amerika is uitgekomen. Heel weinig mensen kopen daarnaast ook nog mijn andere boeken. Blijkbaar gaat dat zo bij de meeste auteurs van wie een verhaal verfilmd wordt.

Je bent blijkbaar aan een tweede script begonnen, ‘Art School Confidential’. Is dat gebaseerd op je kortverhaal met dezelfde naam?

Clowes: Wel, als je die vier bladzijden zou verfilmen, zou je ongeveer 45 seconden film hebben ( lacht). Het is dus een nieuw verhaal, maar het heeft met de strip gemeen dat veel van mijn slechte ervaringen uit mijn grafische opleiding erin verwerkt worden. Het speelt zich ook af in de periode dat ik op een grafische school zat, begin jaren ’80. Ik schrijf zo af en toe twee uur aan dat script. Meer achter elkaar kan niet, volgens mij. Ik krijg een magazine van de Screenwriters Guild, waarbij je je verplicht moet aansluiten als je een script schrijft. De mannen van het vak klagen daarin dat ze 16 uur per dag moeten werken. Als je zolang aan een script schrijft, heb je het af in een week.

Waarschijnlijk maken we Art School Confidential met dezelfde mensen. Terry wil ook deze film graag regisseren. Zonder Lianne zou ik er niet eens aan beginnen. Ze is de beste producer die ik ooit heb ontmoet. En ik ben niet de enige die dat vind. I love her.

Zie je jezelf nu als een stripauteur of een scenarioschrijver?

Clowes: Ik zal mezelf altijd als stripauteur blijven zien. Ik kan zelden lang stoppen met dingen uit te tekenen, ik zit altijd wel te krabbelen in een schetsboek. Die filmscripts zijn voor mij een soort speeltuin waarin ik me kan uitleven. Het is weer eens iets nieuws, waar ik veel energie uit put. Maar niks moet voor mij. Als ik op een bepaald moment te veel compromissen moet sluiten, dan stop ik ermee. Ik heb altijd nog mijn strips.

‘De meeste mensen denken dat acteurs koppig zijn en niet willen doen wat jij wilt, maar het probleem is dat je moet kunnen duidelijk maken wát je wilt. ‘

‘ In Amerika wordt de waarde van een regisseur afgelezen aan de technische hoogstandjes die hij voor elkaar krijgt en de gladde trucs die hij in de film verwerkt.’

‘Ik ben erg jaloers op de mogelijkheden die een film heeft bij de montage. Je kunt nog ontzettend veel uitproberen of rechtzetten in de montagekamer.’