Bono reikt de bioscoopbezoeker vanaf deze week de hand in ‘U2 3D’, ’s werelds eerste driedimensionale concertfilm. Maar ook het publiek van ‘gewone’ films zal steeds meer personages en creaturen uit het scherm zien komen. Zij die het kunnen weten – Peter Jackson, James Cameron, George Lucas en Steven Spielberg onder meer – voorspellen een digitale 3D-revolutie, die deze keer niét zal overwaaien. Hou de brilletjes klaar.

‘3D was vroeger niet meer dan een gimmick. Er kwamen objecten uit het scherm om mensen schrik aan te jagen. Vandaag is het een hoogtechnologische tool om mensen in de film te zuigen.’ Aan het woord is Jeffrey Katzenberg, hoofd van DreamWorks Animation, bekend van de Shrek-films en een van de grootste supporters van driedimensionaal entertainment. Hij is niet de enige die hoge verwachtingen koestert: zowat elke technisch visionaire filmmaker in Hollywood loopt met plannen rond om voor 2010 een 3D-film in de zalen te brengen.

Derde wow-revolutie

‘Zijn ze er daar wéér mee?’, horen we de sceptici onder u denken. Wel: ja. 3D-cinema is zo oud als de straat, dat is waar. In 1915 zaten ze in de VS al naar 3D-beelden van de Niagarawatervallen te kijken en sindsdien steekt de techniek om de paar decennia de kop op om na twee jaar weer te verdwijnen. De reden? ‘ My hangover was so painful that I immediately went to see a two-dimensional movie for relief,’ schreef een filmcriticus nadat hij in ’52 naar Bwana Devil was gaan kijken, een slaapverwekkend 3D-avonturenvehikel. Logisch: toen waren er naast een brilletje met verschillend gekleurde glazen nog twee, niet altijd even simultaan lopende projectoren nodig om een 3D-effect te bekomen. Leuk voor een kwartier; daarna kreeg je er barstende koppijn van.

‘Het was een lousy, shitty experience‘, geeft Bob Claeys, research and development-directeur van de bioscoopketen Kinepolis, toe. ‘Maar dit keer staan we voor de derde wow-revolutie in de moderne geschiedenis van de cinema. De eerste was de introductie van kleur, dan kwam digitale klank en nu is er 3D.’

Een eerste argument voor die profetie vinden we in 2004, toen de digitale 3D-release van de animatiefilm The Polar Express op IMAX-formaat in de VS goed was voor een vijfde van de totale ontvangsten van Warner Bros. Omdat toen (en vandaag nog altijd) zo weinig zalen over de combinatie digitaal, 3D én IMAX beschikten, dacht men aanvankelijk aan een boekhoudkundige fout. Maar de cijfers klopten wel degelijk, en wat meer is: de verhouding 2D-3D verandert nog elk jaar gevoelig als Warner Bros. de film rond Kerstmis opnieuw in de (IMAX-) zalen brengt en andermaal miljoenen 3D-dollars binnenrijft. Zolang 3D alleen in de bioscoop waar te nemen is, kan de studio dat blijven doen. ‘En zelfs als 3D morgen zijn intrede in de huiskamer doet,’ zegt Bob Claeys, ‘dan nog maak ik me geen zorgen. Je moet thuis al een patat van een scherm in een volledig verduisterde kamer hebben staan om van een echte 3D-ervaring te kunnen spreken.’

Ook in België slaat 3D-cinema aan, bevestigt Tanja Piessens van de bioscoopketen Utopolis: ‘Dat de animatiefilm Fly Me to the Moon na twee maanden nog altijd goed draait, komt omdat hij in 3D is. Oké, de paasvakantie zat er ook voor iets tussen, maar aan de reacties in de zaal merken we dat kinderen wild enthousiast zijn over de 3D-ervaring.’ Maar ook volwassenen laten er zich door verleiden. ‘Ondanks de hogere ticketprijzen koos zestig procent van de bezoekers van de gewelddadige animatiefilm Beowulf voor de 3D-versie’, aldus Myriam Dassonville van Kinepolis. Net als in de VS kost een 3D-voorstelling hier gemiddeld twee euro meer dan een 2D-film. Maar dat vormt voor de meeste bioscoopbezoekers geen probleem, wijst onderzoek uit.

Mad about U2

Een 3D-film ziet er dan ook zonder meer een stuk indrukwekkender uit dan zijn 2D-tegenhanger. Toen vorig jaar U2 3D in Cannes in première ging, werden wij zowaar meer van onze sokken geblazen door de film dan door het liveoptreden van U2, dat voor de voorstelling twee nummers speelde op de trappen van het festivalpaleis. Het grootste verschil was dat we er in de zaal met onze neus op zaten, terwijl er in het echt tussen die neus en de groep meerdere rijen fans zaten. En jawel: wanneer Bono in de film zijn hand uitsteekt, is het alsof we hem kunnen aanraken.

‘Dat shot hebben we gefaket: het is voor een leeg stadium opgenomen’, vertelt Catherine Owens, die de concertfilm samen met Mark Pellington inblikte tijdens de Zuid-Amerikaanse tournee van U2 in 2006. Technisch is het resultaat verbluffend, maar op een hand, een gitaar en de begintitels na springt er verbazend weinig uit het scherm. Owens: ‘We wilden niet op het effect spelen. De technologie moest in functie staan van de groep en het optreden, niet omgekeerd. Dat er meer diepte in het beeld zit, is uiteraard fantastisch. Maar we wilden niet dat U2 meer over de hoofden van de bioscoopbezoekers zou zweven dan dat de band op het podium staat en speelt. Dan maak je er een kermisattractie van.’

Een terechte opmerking, want migraine-aanvallen waren niet de enige reden waarom 3D in het verleden nooit is doorge-broken. Het publiek was doorgaans ook nogal vlug uitgekeken op het zoveelste lijk dat uit de kast kwam vallen. De narratief sterke 3D-films uit de jaren vijftig, zestig, zeventig en tachtig zijn op een hand te tellen. Met de waardeloze rommel, waaronder Jaws 3-D en Friday the 13th Part 3-D, kan je een halve videotheek vullen. Wat dat betreft, zit het deze keer dus wel snor. Behalve de animatiereuzen werpen ook filmgodheden als James Cameron, Steven Spielberg en Peter Jackson zich op als early adopters. Minder goed nieuws is misschien dat er eveneens plannen zijn om het vervolg op Transformers en de verfilming van de tv-serie Baywatch in 3D te draaien – al zullen de fans van Pamela Anderson daar ongetwijfeld anders over denken.

2D or not 2D

De Amerikaanse filmindustrie is momenteel helemaal in de ban van digitale 3D. ‘Iedereen praat erover’, beaamt Bob Claeys, die vorige maand in Las Vegas de jaarlijkse conventie van bioscoopuitbaters bijwoonde. ‘Ik ben collega’s tegengekomen die geloven dat er in de toekomst alléén nog 3D-films zullen gemaakt worden. Zover zou ik zelf niet durven te gaan. Niet elke film werkt in 3D.’

Claeys onderscheidt drie soorten films die baat hebben bij de digitale 3D-revolutie: digitale animatiefilms, live- actionspektakelfilms en bepaalde klassiekers. De eerste categorie is de meest evidente: digitale animatiefilms worden sowieso in 3D gemaakt – achter hun computerscherm werken animators met 3D-modellen van pakweg Buzz Lightyear die dan achteraf worden platgedrukt in 2D. Dat betekent niet dat elke digitale animatiefilm uit het verleden morgen opnieuw in 3D zal worden uitgebracht. Technisch is dat perfect mogelijk, maar ook al zijn ze in 3D ontworpen, de animators werkten in functie van een 2D-eindproduct. Er is met andere woorden meer nodig dan een simpele druk op de knop om van Toy Story een verpletterende 3D-film te maken.

De tweede categorie, liveactionspektakelfilms, lijkt eveneens voor de hand te liggen, maar het is nog wachten op de eerste grote testcase. U2 3D is redelijk spectaculair, maar er is meer nodig dan een concertfilm om een bioscooprevolutie op gang te trekken. En voor Beowulf werkte Robert Zemeckis dan wel met echte acteurs, hij animeerde ze achteraf nog, zodat ook die niet onder de noemer live action valt. Ten slotte werden aan Harry Potter and the Order of the Phoenix en Superman Returns voor de IMAX-release een paar scènes naar 3D omgezet, maar dat was meer een promostunt dan een volwaardige 3D-release. Het is dus wachten op Cameron, Spielberg en Jackson om te zien of 3D een toekomst heeft buiten het horrorgenre, dat vorige eeuw elke 3D-hype de vernieling inreed met weerzinwekkende vehikels. Zoals Scar 3D, een folterfilm waarvan onlangs in de VS de première plaatsvond in afwezigheid van de regisseur – nooit een goed teken. In juli komt hij in België in de zalen, op de voet gevolgd door Journey to the Center of the Earth 3D, een peperdure avonturenfilm van de visual effects supervisor van Pearl Harbor en Wild Wild West.

3D-diarree

Ten slotte zijn er de klassiekers, genre Star Wars en The Lord of the Rings. George Lucas bazuint al jaren rond dat hij zijn tweedelige sciencefictiontrilogie opnieuw wil uitbrengen in 3D. Er zijn nog geen releasedata bekend en het was de afgelopen maanden zelfs opvallend stil rond het project. Maar in een recent interview bevestigde James Cameron, die zelf aan een 3D-release van Titanic denkt, dat Lucas er wel degelijk mee bezig is. Net als Peter Jackson, die in 2012 wil uitpakken met de 3D-versie van The Lord of the Rings. Hoe dat mogelijk is? Het is een nogal technisch, tijdrovend procedé, maar samengevat komt het hierop neer: door een film beeld per beeld in te scannen, objecten en personages anders/dieper in de ruimte te plaatsen, het originele beeld vervolgens naar het linkeroog te sturen en het dieptebeeld naar het rechteroog, krijg je 3D.

Dat ‘sturen’ gebeurt anno 2008 nog altijd met brilletjes. Alleen werken die niet meer met gekleurde, maar met gepolariseerde glazen en schuiven ze ook makkelijker over je gewone bril. Het enige probleem waar de industrie nu nog enigszins mee worstelt, is dat er verschillende systemen op de markt zijn. De belangrijkste zijn REAL D (dat levert aan Utopolis en de meeste Amerikaanse bioscopen) en Dolby 3D (waar onder meer Kinepolis mee werkt). De consument hoeft zich daar voor een keer niets van aan te trekken: elk systeem kan om het even welke 3D-film aan. De verdeler moet telkens gewoon verschillende digitale schijven laten aanmaken. Dat kost geld, maar hij spaart ook geld uit door geen dure 35mm-kopieën meer te moeten maken.

Toegegeven, die digitale (r)evolutie zat er sowieso aan te komen, maar de opkomst van digitale 3D is het proces flink aan het bespoedigen. Een jaar geleden waren er wereldwijd zevenhonderd bioscoopzalen uitgerust met 3D-projectoren. Vandaag zijn dat er alleen al in de VS zoveel en tegen het einde van dit jaar zou de teller wereldwijd op drieduizend moeten staan. Dat is nog altijd maar een fractie van het totale aantal bioscoopzalen, maar de investeringen die ermee gemoeid zijn, geven aan dat het de industrie menens is. De afgelopen jaren is het bioscoopbezoek in de meeste landen naar beneden gegaan en iedereen hoopt dat 3D het tij kan doen keren. En als dat niet lukt, dan is het nog altijd mooi meegenomen dat bioscoopbezoekers bereid zijn meer te betalen voor een 3D-film, ‘want het is een premium product‘, aldus Kinepolisman Bob Claeys.

Dat laatste moet ook adverteerders als muziek in de oren klinken. Claeys: ‘Absoluut! Ik kan me perfect voorstellen dat bedrijven als Mercedes in de toekomst met 3D-commercials op de proppen komen waarin je als kijker virtueel plaatsneemt achter het stuur.’ Op die sensatie moeten de Mercedeslozen nog even wachten, maar in de VS kregen bezoekers van U2 3D alvast een speciaal, door Bono zelf ontworpen 3D-brilletje mee naar huis. De vraag is dus niet meer of 3D-cinema al dan niet doorbreekt, maar hoe snel.

Door Ben Van Alboom