EPILOOG

Zondag 22/9, 23.05 – Canvas

Wij westerlingen vinden nauwelijks nog een plek voor de dood in ons leven. Filmmaker Manno Lanssens tracht het taboe te doorbreken met Epiloog, het serene en doordringende verhaal van het levenseinde van Neel.

Op de website van Epiloog staat dat je op dit onderwerp gekomen bent door een voorval in je eigen leven?

MANNO LANSSENS: Klopt, het levenseinde van mijn grootmoeder. Hoewel zij niet overleden is aan een slepende ziekte, maar aan een combinatie van ouderdomskwaaltjes, ging het de laatste twee jaar van haar leven met haar van kwaad naar erger. Ze werd regelmatig van het rusthuis verhuisd naar het ziekenhuis en weer terug, raakte verward, en dan werd de medicatie en de morfine nog eens opgedreven… De onmacht die daar ook mee gepaard ging, heeft mij de vraag doen stellen: hoe brengen wij onze laatste levensjaren door?

Hoe vat je zo’n vraag in een film?

LANSSENS: Ik heb eerst veel research gedaan. Zo heb ik verschillende centra voor palliatieve zorgen bezocht. Wat me opviel, is dat die steeds afgesloten zijn van de andere ziekenhuisafdelingen. De dood bleek een taboe te zijn. Dat leerde ik uit gesprekken met patiënten maar ook met mensen die op palliatieve zorgen werken. Dat taboe wilde ik doorbreken door een familie te volgen die geconfronteerd wordt met de dood.

Je filmde Neel en haar familie. In Epiloog zien we haar als een zeer uitgesproken vrouw. Was zij voor jou een bondgenote?

LANSSENS: Dat mag je zeker zeggen. Neel is haar hele leven een maatschappelijk geëngageerde vrouw geweest – zo zette ze zich bijvoorbeeld in voor mindervalide mensen. Toen zij terminaal ziek werd, heeft Neel het taboe van de dood ondervonden: mensen die anders gingen reageren, vrienden die wegvielen… Ik ben via via met haar in contact gekomen. Ons eerste gesprek verliep al meteen zeer open. Neel was heel uitgesproken over haar naderende levenseinde: hier mag over gepraat worden, het is niet het mooiste en niet het prettigste aspect van het leven maar de dood is wel een fundamenteel onderdeel ervan. Dat knip je er niet zomaar af.

Voor welke keuzes stond je daarbij zelf, als filmmaker?

LANSSENS: Alles is vooraf zeer grondig doorgepraat met Neel en haar familie. Ik ben minstens evenveel zonder camera bij hen langs geweest als met. Er was afgesproken dat we ook haar levenseinde, de euthanasie, mochten filmen. Achteraf heb ik nog wel grondig van gedachten gewisseld met mijn monteur en producent: kunnen we dit tonen? We hebben beslist om het te doen. Als je met je film dit taboe wilt doorbreken, kun je het moment van de dood zelf niet uit de weg gaan. Ik zou het zelfs hypocriet vinden mocht de camera op dat moment zachtjes wegdraaien. We hebben de film zo opgebouwd dat dit fragment op een natuurlijke, niet-voyeuristische manier in het verhaal past.

Heb je ook kunnen doorgronden waarom we zo bang zijn voor de dood? Is het omdat we steeds minder in een hiernamaals zijn gaan geloven?

LANSSENS: Ik weet niet of ik goed geplaatst ben om daar een uitspraak over te doen. Wat ik wel heb kunnen vaststellen is dat ons bestaan zo jachtig is geworden dat we onszelf geen tijd meer gunnen om stil te staan bij grote emoties. Een overlijden, maar ook een ontslag of een echtscheiding, na een paar maanden moet je toch alweer mee kunnen. Maar als je dat te vroeg doet, dan komt de klap volgens mij een paar jaar later des te harder aan.

Kunnen we aan die jachtigheid ontsnappen?

LANSSENS: Ja, dat heb ik bij de kinderen van Neel gezien. Uiteraard waren zij zwaar aangeslagen maar doordat zij zichzelf tijd hebben gegeven om met de dood van hun moeder om te gaan, hebben ze uiteindelijk de draad van hun leven weer kunnen oppikken. Uiteraard zal de mens de dood altijd uit de weg willen gaan – zolang we leven wanen we ons eigenlijk onsterfelijk – maar door ons bestaan helemaal af te schermen van de dood zijn we vergeten hoe wij functioneren. We moeten kunnen rouwen als verwerkingsproces.

(H.V.G.)