EN WE BEGINNEN GEWOON OPNIEUW

JOOST VANDECASTEELE, auteur van onder meer Massa en Vel, stilt met een maandelijkse column zijn innerlijke nerd. © © DEBBY TERMONIA

Laten we eerst hen herdenken die de jaaroverzichten niet hebben overleefd, wegens te depressief geworden door te zien wie het jaar niet overleefd heeft. Ik denk dat we het meeste volk verloren hebben aan De film van het jaar op VTM. Dat jaaroverzicht opende met de meest dramatische vioolmuziek, gevolgd door de minst dramatische zin ooit: ‘Ik ben Stijn Coninx.’ Daarna mochten vier mensen commentaar leveren op de gebeurtenissen van de voorbije twaalf maanden. De eerste die aan de beurt kwam, was ex-veldrijder Niels Albert, die meteen zijn kwaliteit als talking head bewees met de openingszin: ‘Daar word je stil van.’ Niet dat de andere drie gasten – Herman Van Rompuy, Maggie De Block en Tom Waes – veel beter waren: zij mompelden platitudes die men kan samenvatten als: ‘Erg hé.’

De Britse documentairemaker Adam Curtis omschrijft dat als oh-dearism, een term die zijn oorsprong vindt in de counter culture van de jaren zestig. De bevolking zag destijds zoveel bewijzen van corruptie in de politiek dat ze politici als fundamenteel onbetrouwbaar ging beschouwen. De burger vond een bondgenoot in journalistiek en media – denk aan het Watergateschandaal. Samen voelden ze zich een corrigerende kracht die de wereld kon verbeteren, met als hoogtepunt de originele Band/Live Aid van Bob Geldof in de jaren tachtig – u weet wel, met dat nummer Do They Know It’s Christmas?, onlangs nog een keer ingezongen door popsterren met meer miljarden op de bankrekening dan de staatsschuld van heel Afrika.

Maar ondanks alle goede bedoelingen en inzamelacties werd de aarde geen groot gezellig scoutskamp en maakte het Westen het vaak nog erger door zijn inmenging in lokale vetes. Met als gevolg nog meer gruwelijke beelden die ons machteloos doen voelen en waarbij we niks beters kunnen zeggen dan ‘Erg hé’, gevolgd door de retorische dooddoener: ‘Maar wat kun je eraan doen?’

In het superieure jaaroverzicht van de onnavolgbare Charlie Brooker (Charlie Brooker’s 2014 Wipe, BBC2) kreeg documentairemaker Adam Curtis opnieuw een paar minuten schermtijd, voor een vervolg op zijn analyse van het oh-dearism. Over hoe de machteloosheid van de burger in stand gehouden wordt door hem of haar in de war te brengen, door onduidelijkheid te spuien over wie de vijand nu is in plekken als Syrië, Oekraïne of zelfs in ons eigen land, waar de grootste partij van Vlaanderen iedereen van de vakbond tot haar eigen coalitiepartner als een probleem bestempelt. De enigen die ze nog niet hebben verketterd (de volgende passage is geschikt voor iedereen boven de 30) zijn de fucking Freggels, maar dat ligt waarschijnlijk aan hoe die ondergrondse creaturen de nog kleinere constant werkende Doeners onderdrukken en hun constructies opeten zonder zelf iets te doen.

Niet dat De Freggels het enige kinderprogramma met een politieke ondertoon is. Zo publiceerde een Franse socioloog een boek over de fascistische kenmerken van de smurfen, zoals de Joodse stereotypering van hun vijand Gargamel en het pas aanvaarden van Smurfin wanneer die het arische ideaalbeeld van slank en blond benadert. En Thomas de trein leert kinderen aan dat werk de enige reden van bestaan is en dat elke onnuttige locomotief als straf verwoest moet worden – misschien had de NMBS ook beter die pratende treinen besteld in plaats van die Fyra-misbaksels, zodat arriverende treinen bij elke vertraging de mantra ‘sorry sorry sorry sorry sorry’ kunnen uitspreken.

Tot op heden heeft Adam Curtis nog geen documentaire gemaakt over die theorieën, maar hij gebruikt wel fragmenten van tekenfilms, reclamespots en nieuwsreportages in zijn werk. Elke docu waar hij jaren mee bezig is, voelt daardoor aan als een essayistische monoloog, ondersteund door beelden die nooit uitleggerig zijn maar eerder gevoelsmatig kloppen. Met meesterwerken als The Power of Nightmares (2004, over hoe neoconservatisme en radicale islam elkaar voeden) en All Watched Over by Machines of Loving Grace (2011, over hoe het huidige politieke bestel bepaald wordt door zuiver mathematisch denken).

En op 25 januari is het weer zover. Dan brengt hij exclusief op de BBC iPlayer zijn nieuwste film Bitter Lake uit. Daarin zal hij verder uitweiden over het gebruik van chaos als politiek onderdrukkingsmiddel, met een focus op Afghanistan, een plek die grootmachten nooit hebben kunnen controleren vanwege haar complexiteit, waar het simpele westerse idee van de goeien versus de slechten, de boosdoeners versus de onschuldigen niet tegenop kan. Curtis kiest ervoor om die lange film uit te brengen op het onlineplatform van de BBC om dezelfde reden dat House of Cards op Netflix te zien is: omdat op de reguliere televisie nog weinig plaats is voor vormelijk experiment en moeilijke materie, zeker als die een kritiek is op de media zelf – of hebt u al veel krantenartikelen gelezen over hoe kranten freelancers uitbuiten?

Waarschijnlijk heb ik in meerdere bijdrages al te vaak dezelfde helden bejubeld en gebruik ik de namen Charlie Brooker en Adam Curtis even frequent als de woorden ‘raar’ en ’tuinhuis’ in mijn schrijfsels. Maar even groot als de drang om rotzooi te bekritiseren is de noodzaak om talent te huldigen. Zeker dat van zij die de moeilijke weg hebben gekozen en nooit de massa zullen bereiken. Want in vergelijking met hen ben ik een lafaard die nog te veel wil paaien, nog te braaf blijft, nog te afhankelijk is en nog niet hard genoeg zijn best doet. Gelukkig is een nieuw jaar telkens weer een nieuw begin.

Je kleine kapoen, vzw Fuck You.

EVEN GROOT ALS DE DRANG OM ROTZOOI TE BEKRITISEREN IS DE NOODZAAK OM TALENT TE HULDIGEN. ZEKER DAT VAN ZIJ DIE DE MOEILIJKE WEG HEBBEN GEKOZEN EN NOOIT DE MASSA ZULLEN BEREIKEN.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content