Superieure beeldkwaliteit, originele cuts en extra’s die écht het bekijken waard zijn. Of waarom de Amerikaanse Criterion Collection de ‘Rolls-Royce onder de dvd-uitgevers’ mag worden genoemd.

Vier pagina’s gewijd aan één bepaald dvd-label? We nemen het u niet kwalijk dat u ons van een publireportage verdenkt, maar toch is dat niet het geval. Criterion – dat overigens alleen Amerikaanse edities uitbrengt – is die aandacht waard. Niet alleen omdat het kan bogen op een van de meest cinefiele collecties die er te vinden zijn, maar ook omdat hun innoverende manier om oude en nieuwe filmklassiekers in digitaal gerestaureerde versies aan de man te brengen inmiddels de norm is geworden binnen de home entertainment-industrie. Denk maar aan het toevoegen van bonusdiscs en het uitbrengen van director’s cuts. Of misschien wel hun belangrijkste bijdrage: het uitgeven van breedbeeldfilms in hun oorspronkelijke formaat en dus zonder een deel van het frame weg te snijden en aan te passen aan het 4:3-televisieformaat.

Filmschool in een doosje

Criterion werd in 1983 opgericht als een joint venture tussen Janus Films en de Voyager Company. Respectievelijk het distributiehuis dat onder meer Bergman, Fellini, Antonioni, Kurosawa en Truffaut in Noord-Amerika had geïntroduceerd en een bedrijf dat pionierde in het uitgeven van multimediale cd-roms. Geen wonder dat Criterion al van in het prille begin – toen ze hun eerste laserdiscs van Citizen Kane en de oude King Kong uitbrachten – zowel op cinefilie als op educatie was gericht. Een revolutionair concept in de hoogdagen van de vhs-massaconsumptie dat door CEO Peter Becker ‘a film school in a box’ werd gedoopt.

Die Citizen Kane- en King Kong-laserdiscs mogen dan ook worden beschouwd als de eerste twee digitale filmuitgaves die de dvd-cultuur as we know it – van mainstreamlabels tot kleine verdelers van nicheproducten – hebben geïnspireerd. Meer bepaald dankzij de introductie van nieuwigheden als audiocommentaren van cast, crew en filmhistorici; documentaires, filmografieën, geschrapte scènes, storyboards en originele trailers. ‘Ons werk werd van in het begin enorm geapprecieerd’, legt Becker uit. ‘Maar we werkten wel voor een klein publiek, terwijl zo’n laserdisc algauw 100 dollar kostte. Een weergaloos financieel succes was het dus zeker niet.’

Het zou dan ook duren tot de komst van de Digital Versatile Disc of dvd vooraleer het Criterion-label – dat overigens nooit één vhs-cassette heeft uitgegeven – zich écht kon profileren als de Rolls-Royce onder de home entertainment-labels. Al bleef het bedrijf het nieuwe digitale medium en het commerciële potentieel ervan aanvankelijk van aan de zijlijn observeren. Pas in de winter van 1998, toen die blinkende schijfjes al meer dan een jaar in de rekken lagen, besloot Criterion zijn eerste dvd te lanceren. Die, vanwege de vele extra’s en de rigoureuze aandacht voor de digitale transfer, een richtprijs meekreeg (gemiddeld 30 dollar per titel) die een stuk hoger lag dan de dvd’s van de meeste majors. Na lang discussiëren viel de keuze op La Grande Illusion van Jean Renoir, dat bijgevolg nog steeds het rugnummer één draagt van hun imposante, inmiddels 411 titels tellende dvd-cataloog, al was dat niet de allereerste release. Om praktische redenen lagen andere titels eerder in de rekken, zoals Kurosawa’s Seven Samuraï, Hitchcocks The Lady Vanishes, This is Spinal Tap, The Silence of the Lambs en Hard Boiled van John Woo.

Geen snobs

‘Van bij het begin wilden we duidelijk maken dat we géén snobs zijn’, zegt Peter Becker, die zijn pragmatisme nooit onder stoelen of banken heeft gestoken. ‘We hebben zelfs een heel brede smaak. Noem ons dan ook liever passionele liefhebbers dan verstokte cinefielen.’ Wat meteen verklaart waarom er tussen de ‘definitieve’ versies van pakweg Terry Gilliams Brazil (Criterion bracht als eerste de indertijd gewraakte maar inmiddels gerehabiliteerde director’s cut van 142 minuten uit) of Ridley Scotts Blade Runner (de ‘Ultimate Edition’, door Criterion al in 1997 op laserdisc gezet, komt pas volgend voorjaar uit in de Benelux bij Warner Bros.) ook minder cultureel correcte blockbusters steken zoals Armageddon en The Rock.

Die diversiteit heeft hen geen windeieren gelegd. Bijna tien jaar later zijn er al meer dan twaalf miljoen Criterion-dvd’s over de toonbank gegaan – een gemiddelde van dik 29.000 stuks per titel. En wie hun jongste releases in zijn (zonevrij gemaakte) dvd-speler schuift, zoals Fassbinders Berlin Alexanderplatz of John Hustons Under the Volcano, zal bovendien merken dat hun aandacht voor impeccabele prints, correcte beeldkaders en relevante, zelf geproduceerde extra’s nog steeds niet is verslapt. Zo wordt elke release nog altijd nauwgezet voorbereid door een aparte producent die vaak maandenlang bezig is met het wereldwijd opsporen van de beste master en het verzamelen van allerlei archiefmateriaal. Neem bijvoorbeeld de vijfdelige boxset van Ingmar Bergmans opus magnum Fanny and Alexander. Daarin kun je niet alleen kiezen tussen nieuwe high-definitiontransfers van de originele filmversie (lengte: 188 minuten) en de integrale tv-versie van 312 minuten. Ook de documentaires, interviews en commentaren – waarvoor men meermaals naar Zweden afzakte – zorgen dat dit de ultieme editie blijft, ook al leveren andere labels de jongste jaren alsmaar hardere concurrentie met hun prima prints en bonusmateriaal. Zoals het Britse Artificial Eye, het Franse MK2, de Special Editions van een major als Warner Bros. of – voor wat de Belgische productie betreft – de dvd-edities van Lumière en het Koninklijk Filmarchief.

HD en Blu-ray: even geduld aub

Met enige zin voor overdrijving zou je Criterion dan ook de pioniers van de digitale filmarcheologie kunnen noemen. Maar wat de toekomst zal brengen, valt af te wachten. Niet alleen is het in deze boomende miljardenbusiness alsmaar moeilijker om de rechten op bepaalde films te verwerven. Ook het getouwtrek tussen nieuwe formaten als Blu-ray en HD-DVD maken dat Criterion op het goeie moment op de juiste trein zal moeten springen om zijn positie te behouden. Becker: ‘Ik weet dat veel klanten vragende partij zijn, maar ik wil niet dat ze het slachtoffer worden van een formatenoorlog.’ Zolang die niet volledig uigewoed is, zal Criterion ook dit keer dus de kat uit de boom kijken en pas als er een overwinnaar is zijn cataloog op het nieuwe standaardplatform lanceren. Ook al nam Image Entertainment – het moederbedrijf van Criterion – recent een voorzichtige optie op het Blu-raykamp.

‘Het blijft hoe dan ook wachten op opportuniteiten’, zegt Becker. ‘Als onafhankelijk label kunnen we lang niet alles uitbrengen wat we zouden willen. Veel grote auteurs ontsnappen ons gewoon. We hebben jaren moeten wachten op een film van Billy Wilder, omdat de studio’s alleen maar met ons in zee willen als het in hun marketingstrategie past. Maar uiteindelijk hebben we toch de rechten kunnen verwerven op Wilders zelden vertoonde mediadrama Ace in the Hole. Je moet gewoon een beetje geduld hebben.’

Door Dave Mestdach