Lars von Trier,met Nicole Kidman, Paul Bettany, Philip Baker Hall, Chloë Sevigny, Stellan Skarsgard

film van de week

‘God spelled backwards is Dog’, zong John Lydon begin jaren tachtig in Religion. Dat was de tijd waarin een jonge filmmaker in Denemarken aan zijn debuutfilm The Element of Crime begon te werken. Twintig jaar later bedient Europa’s zoon Lars von Trier zich van dezelfde omkering in zijn beste film totnogtoe, een briljant bedacht, stoutmoedig geënsceneerd filmtoneelexperiment dat op één sound stage, zonder rekwisieten en met vernietigend sarcasme de Europees-Amerikaanse mens aanpakt als betrof het een uit te roeien ziekte.

Na Dancer in the Dark werd von Trier aangevallen door Amerikaanse critici omdat hij een film over Amerika had gemaakt zonder er ooit één voet aan wal te hebben gezet (de regisseur heeft vliegangst), en de vernieuwer zon al enige tijd op wraak. Geïnspireerd door – jawel – het wraakmotief in een lied uit Berthold Brechts Dreigroschenoper, en met de gedachte aan Kafka die in Amerika over de Nieuwe Wereld schreef zonder er ooit te zijn geweest, begon hij aan een scenario waarin alle filosofische paradoxen van ‘God’s Little Acre’ in hun meest verwerpelijke consequenties worden verbeeld. John Hurt vertelt in voice-over het verhaal van Grace en Dogville met de hautaine binnenpret van een 18e-eeuwse moraliste, zodat deze film van twee uur en zevenenvijftig minuten die zijn reuzenbühne nooit verlaat een Dreyeriaans grafdicht wordt voor de meest meelijwekkende dierensoort die de mens op aarde heeft kunnen beschouwen: zijn eigen soort.

In Dogville, een stadje in een godvergeten uithoek van de Rocky Mountains, hoort dorpsfilosoof en would-be-schrijver Tom Edison Jr. op een nacht geweerschoten. Nadat waakhond Moses aan het blaffen is geslagen, stoot hij op een blonde vrouw die een bende gangsters lijkt te ontvluchten. De goedaardige Tom verbergt haar voor de gangsterbaas (maar neemt toch zijn kaartje aan), waarna hij het stadje vraagt of het Grace – zo heet het lief ding – in zijn schoot wil aanvaarden. En zo wordt de onbaatzuchtige, begrijpende, troostende en liefdevolle Grace ‘opgenomen’. Maar als haar hoofd op een politieposter verschijnt, keert Dogville zich plots om en laat de ‘samen-leving’ zijn tanden zien…

Geschreven op (zijn idee van) het lijf van Nicole Kidman, creëert von Trier een biologerend sociaal-psychologisch proefcentrum, dat hij met olympische alziendheid tegelijk met beeld en geluid observeert én construeert (Anthony Dod Mantles camera daalt neer, stijgt op, besnuffelt en bespiedt als een wetenschapper zijn reactie; er zijn geen deuren in Dogville, behalve op de soundtrack). Wat de kijker niet ziet, moet hij er maar bij verzinnen. Want zo gaat dat met mensen: ze verzinnen dingen, het liefst over elkaar, begrijpen elkaar steevast verkeerd en nemen doorgaans liever leugens aan dan te moeten (in)zien wat er ‘werkelijk’ is. Bovendien zijn ze wreed. Von Trier is genadeloos in de openbaring van de genadeloosheid, en met de appel als symbool van het menselijke falling from Grace komt ook de finale uit de donkerste der hemelen gevallen, om te besluiten met een letterlijke coup de grâce.