De cursus kunstgeschiedenis in het cultureel centrum om de hoek valt op de verkeerde dag? Dat prachtige maar o zo dikke boek over de schilderkunst door de eeuwen heen raakt maar niet gelezen? Werk u met deze speelfilms op tot de connaisseur die u altijd al wilde zijn.
Jan van Eyck, Rogier van der Weyden en Hans Memling lieten hun oren netjes op hun plaats zitten, en veelwijverij à la Picasso zat er evenmin in, waardoor we nog altijd wachten op een grootse speelfilm over de Vlaamse Primitieven. (Misschien moet het VAF eens polsen bij George Clooney, die dit jaar, in Monuments Men, nog Van Eycks Lam Gods trachtte te recupereren van de nazi’s.)
Nu moet deze snelcursus schilderkunst voor filmkijkers beginnen met de Italiaanse renaissance.In 1 The Agony and the Ecstasy (1965) van Carol Reed lijkt Michelangelo(1475-1564) als twee druppels water op Mozes, Marcus Antonius en Ben-Hur – op Charles Heston dus. De film focust op het gekibbel tussen paus Julius II en de kunstenaar over de plafondschildering van de Sixtijnse kapel. ‘Ik plande een plafond. Hij plant een mirakel’, zo verzucht de kerkelijke leider.
Dankzij een Pool kan de noordelijke renaissance wel met een film over een grote Vlaamse kunstenaar geïllustreerd worden: Pieter Bruegelde Oude (±1526-1569). In 2 The Mill and the Cross (2011) gebruikt kunstenaar-regisseur Lech Majewski de oude meester (vertolkt door Rutger Hauer) een eigenhandig gemaakte kopie van De kruisdraging als achtergrond. Het schilderij komt voor je ogen tot leven en het leven wordt voor je ogen schilderij.
Dat een film over een grote schilder gerust zelf een kunstwerk mag zijn, is ook de mening van Derek Jarman. De Britse beeldenstormer overdondert de kijker in 3 Caravaggio(1986) met tableaus in de stijl van de gelijknamige Italiaanse schilder (1571-1610), een van de meest subversieve uit de barok. Met veel fantasie en doelbewuste anachronismen als typemachines, auto’s en elektrische verlichting laat Jarman de homoseksuele en niet zo lieve Caravaggio op zijn sterfbed terugblikken op een tumultueus leven en de ontsporende driehoeksverhouding met model en straatvechter Ranuccio (Sean Bean uit Game of Thrones) en zijn vriendin Lena (het debuut van Tilda Swinton).
Een bewonderaar van de Italiaanse barok wasJohannes Vermeer (1632-1675), met Rembrandt het uithangbord van Nederlands Gouden Eeuw. Dat de Hollandse meester Meisje met de parel schilderde weet elke fan van Scarlett Johansson. De Amerikaanse schoonheid speelt in 4 Girl with a Pearl Earring (2003) de dienstmeid die Vermeer (Colin Firth) geïnspireerd zou hebben tot zijn meesterwerk. Bij momenten ziet de film er als een Vermeer uit.
Een eeuw na Vermeer verrichtte een Engelsman op zijn beurt wonderen met licht: William Turner(1775-1851). Met hem zijn we in de romantiek beland, de stroming waartoe ook Francisco Goya(1746-1828) behoort. Zijn leven wordt gedramatiseerd in 5 Goya’s Ghosts (2006) van Milos Forman. De regisseur van Amadeus en One Flew over the Cuckoo’s Nest castte Stellan Skarsgård als het Spaanse genie, Javier Bardem als de inquisiteur die de te kritische kunstenaar muilkorven wil en Natalie Portman als voornaamste slachtoffer.
Of Turner al dan niet het pad effende voor het impressionisme is een heikele kwestie – ook kunsthistorici moeten ergens over ruziën – maar verwantschap is er zeker. In afwachting van een goede film over Claude Monet en Edgar Degas moeten we het stellen met 6 Renoir (2012). Deze brave Franse film beeldt de bejaarde Pierre-Auguste Renoir (1841-1919)af als iemand die nog naakte meisjes schildert ondanks kromgetrokken vingers en zware reumatische aanvallen.
Of hun schilderijen ook beter zijn, laten we in het midden, maar met de films winnen de postimpressionisten het alvast van hun voorgangers. Met dank aan Vincent van Gogh(1853-1890). Kirk Douglas kruipt in de huid van de Nederlandse schilder in 7 Lust for Life (1956), een levendige, melodramatische, gedetailleerde biopic van Vincente Minnelli. Van Gogh (1991) van Fransman Maurice Pialat toont de laatste maanden van de even geniale als getormenteerde kunstenaar. De Franse chansonnier Jacques Dutronc zet daarbij zijn meest gekwelde blik op.
Helaas voor onze snelcursus zitten diens blauwe, roze, kubistische, klassieke, surrealistische en abstracte periodes er al op op het moment van de relatie van Pablo Picasso(1881-1973) met Françoise Gilot en net daar focust 8 Surviving Picasso (1996) op. James Ivory en Ismail Merchant, koningen van de kostuumfilm, nemen het standpunt in van Gilot (een rol van Natascha McElhone), de enige vrouw die opgewassen was tegen Picasso (Anthony Hopkins) en hem uiteindelijk wandelen stuurde.
Het surrealisme staat ook een uitstap naar Mexico toe. Salma Hayek bewoog hemel en aarde voor een film over Frida Kahlo (1907-1954), de biseksuele, gehandicapte Mexicaanse kunstenares die een stormachtige relatie had met schilder Diego Rivera. Toen ze op haar 47e stierf, drukte Kahlo de hoop uit nooit te moeten terugkeren. Regisseur Julie Taymor benadrukt in 9 Frida(2002) hoe haar grote lijden tot uiting kwam in haar kleurrijke maar meedogenloze werk.
Ook 10 Pollock(2000) is een biopic die er nooit gekomen zou zijn zonder de passie, de volharding en de centen van een bekende acteur. Ed Harris liet het niet bij het regisseren van de film over Jackson Pollock (1912-1956), de man die zijn volk leerde actionpainten. Hij zet zelf ook de zwaarmoedige, gekwelde artiest die zich tegenover zijn vrouw zwaar misdroeg en agressief schilderde, neer. De biografie is braafjes, maar je krijgt wel een mooi inzicht in de evolutie van de aanvankelijk miskende kunstenaar. Verfpotten laten druipen op een canvas op de grond was geen zotte inval van een blauwe maandag, maar een logische evolutie die vertrok bij het abstract kubisme. Dat kunt u zonder blikken of blozen zeggen tegen een te imponeren bezoeker. Daar is echt geen diploma kunstgeschiedenis voor nodig. Een scherm en een film volstaan.
DOOR NIELS RUËLL
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
