Tom Hanks zet Walt Disney in Saving Mr. Banks neer als de joviale legende die niet rust voor schrijfster P.L. Travers ja zegt tegen zijn voorstel om Mary Poppins te verfilmen. Onbedoeld maakt deze aardige film zo ook een heikele kwestie weer actueel: was de Mickey Mouse-mogul echt wel zo’n lieverd?
Walt Disney is een van die schaarse mensen die je haast doen geloven in de American dream. De animatiepionier had een neus voor figuren en verhalen met een zwierigheid waar zo goed als niemand weerstand aan kan bieden, zijn zakelijk instinct was zo mogelijk nog groter. Zijn studio leverde een ongelofelijk aantal animatieklassiekers af, zijn bedrijven groeiden uit tot een entertainmentconglomeraat met een omzet van maar liefst 10,6 miljard dollar. Hoge bomen vangen veel wind, Disney dus bij uitstek. Maar omdat rücksichtslos alles uit Disneyfilms geweerd wordt dat niet past in de gecultiveerde reputatie van nummer één in good clean familie-entertainment wordt er dus ook al jaren gretig gespeurd naar alles wat ook maar een beetje naar controverse ruikt. Je kunt bijvoorbeeld een dorpsbibliotheek vullen met de boeken van werknemers die in geuren en kleuren vertellen waarom Disneyland niet de ideale, perfecte wereld is die het pretendeert te zijn.
Dat soort controverse is een constante. Begin dit jaar stak evenwel een groter debat de kop op. Saving Mr. Banks was daar ongewild de aanleiding toe. Deze Disneyfilm is géén portret van Walt Disney, maar een verhaal over de totstandkoming van Mary Poppins en de moeite die ome Walt zich getroostte om P.L. Travers ervan te overtuigen haar kritiek op zijn hang naar het zeemzoete terzijde te schuiven. Disney, gespeeld door toffe peer Tom Hanks, komt echter over als een joviale kindervriend en een zakenman die niet rust voor hij zijn doel heeft bereikt. Niet iedereen vindt dat stroken met de werkelijkheid.
Toen Meryl Streep Emma Thompson enkele weken geleden een prijs overhandigde voor haar vertolking van de Mary Poppins-auteur, nam ze de gelegenheid te baat om dat beeld bij te stellen. Prijzenmagneet Streep hekelde Disneys vrouwonvriendelijke attitude. Ze citeerde onder andere uit een afwijzingsbrief waarin Disney een sollicitante meldde dat ‘vrouwen geen creatief werk doen’. Streep wordt ondertussen bijgetreden door achternicht Abigail Disney. Zij schreef op Facebook dat ze met haar gemengde gevoelens naar de beroemde broer van haar grootvader kijkt. ‘Antisemiet? Check. Misogynist? NATUURLIJK!! Racist? Komaan, hij maakte een film (The Jungle Book) over dat je ‘bij je eigen soort’ moet blijven op het hoogtepunt van de strijd tegen segregatie. Alsof het nummer King of the Jungle nog niet bewijs genoeg is!! Hoeveel meer informatie heb je nodig?’ Abigail Disney sluit zich daarmee aan bij diegenen die aanstoot nemen aan het feit dat de apen in The Jungle Book als enigen in die film met een Afro-Amerikaans accent praten. Dat geeft een nare invulling aan het lied I Wanna Be Like You – King of the Jungle, zoals Abigail Disney het noemt – waarin apenkoning Louie te kennen geeft mens – lees: wit – te willen worden.
Bij de haren getrokken? Er zijn nog voorbeelden van Disneys minder voorbeeldige denkbeelden. In de klassieke korte animatiefilm Three Little Pigs (1933) tracht de grote boze wolf de biggetjes uit de titel te verschalken door zich als leurder voor te doen. Een leurder met Jiddisch accent, haarlokken op de slapen, haakneus en zware baard. Met andere woorden: een antisemitische karikatuur. Zo herinnert u zich de scène niet en zo vindt u ze niet terug op YouTube? Dat komt omdat u de gekuiste latere versie kent, met een neutraal verklede wolf. In het als meesterwerk erkende Fantasia (1940) is sinds de jaren zestig geen spoor meer te bekennen van het personage Sunflower. In de oorspronkelijke versie dook ze op in de scène met de centauren. De vrouwtjes – half roze paard, half opgetutte jonge blanke meisjes – lonken daarin naar de mannen. Sunflower – half ezel, half zwarte dienstmeid – mag hun hoeven kuisen.
Helemaal uit de handel genomen is Song of the South uit 1946. Die liveaction-animatiehybride speelt zich af in het zuiden van de VS, kort na de afschaffing van de slavernij. De goedmoedige zwarte oom Remus troost de ongelukkige blanke kleinzoon van de plantage-eigenaars met volksverhalen en -liedjes. Met de jaren stoorden steeds meer mensen zich aan dat stereotype en de impliciete suggestie dat die slavernij nooit zo erg geweest kon zijn, want hoor hoe monter die Remus over de Zip-a-Dee-Doo-Dah-dagen zingt, waarop de liedjes vanzelf uit je mond lijken te komen.
Strookt evenmin met een onberispelijk imago: in 1938, een maand na Kristallnacht, geeft Disney persoonlijk een rondleiding aan Leni Riefenstahl, Hitlers favoriete regisseur. Disney was ook de eerste vicevoorzitter van de Motion Picture Alliance for the Preservation of American Ideals, een groep conservatieve Hollywoodlui die nogal ver gingen in hun anticommunistische gevoelens en ook beschuldigd werden van antisemitisme, racisme en een afkeer van immigranten.
Voordat u nu de dvd van Bambi, de blu-ray van The Aristocats en die oude videocassette van Sneeuwwitje boos in de brandende stoof gooit – waar die films an sich al veel te goed voor zijn -, Walt Disney was ook een kind van zijn tijd. Ja, Song of the South is naar hedendaagse normen racistisch, maar in 1947 won Zip-a-Dee-Doo-Dah de Oscar voor beste song. De vrouwelijke sollicitante die niet voor creatief, ernstig werk in aanmerking kwam, zou op vele plaatsen tot in de jaren zestig gelijkaardige onzin te horen hebben gekregen – Mad Men niet gezien?
Disney is de baarlijke duivel niet. Met de woorden van Disneys achternicht. ‘Ik besef dat hij een kind van zijn tijd was en ik kan hem vergeven, maar Saving Mr. Banks is een brutale poging van het bedrijf om van de man een heilige te maken. Hij was geen duivel. Evenmin als een engel.’ Maar wegmoffelen blijft inderdaad de stijl van het Huis van de Muis. In Saving Mr. Banks steekt Tom Hanks niet één sigaret op. Kettingroker Walt Disney stierf in 1966 aan longkanker.
DOOR NIELS RUËLL
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
