Vrijdag 7/1, 20.40 – Canvas
Geen kruistocht of trip naar Mekka deze keer voor Jan Leyers, wel een tocht langs De weg naar het Avondland. Vanuit Ethiopië reconstrueert hij de route van onze vroege voorouders om te achterhalen hoe en waarom mensen in Afrika, het Midden-Oosten en Europa anders leven, en dat geïnspireerd door het ‘genographic project’. ‘Via dat genenonderzoek kan iedere mens laten nagaan welke omzwervingen zijn of haar voorouders ondernomen hebben’, legt Leyers uit. ‘En voor werkelijk iedere mens leidt het spoor naar Ethiopië, waar de eerste mensen vandaan komen.’
Die reis wilde jij opnieuw maken?
Jan Leyers: Klopt, vanuit het standpunt dat alle mensen die ik onderweg tegenkom in feite onze broers en zussen zijn, maar dat onze levenswijzen toch erg verschillen. Ik wilde via ontmoetingen niet alleen te weten komen hoe anders we zijn, maar ook wat wij Europeanen op ons evolutionaire pad zijn kwijtgeraakt.
En geef al eens iets weg: wat zijn we verloren?
Leyers: Overal waar ik kwam, spraken mensen van ‘ togetherness’, verbondenheid. De Europeaan is daarentegen in één woord een individualist. Pas op, de vrijheid die dat meebrengt, is een niet te onderschatten voordeel. Toch is de prijs geweldig hoog: we moeten het allemaal alleen doen, hé. In Soedan bijvoorbeeld ben ik bijzonder gelukkige mensen tegengekomen. Sommigen van hen hadden zelfs in Groot-Brittannië geleefd, maar waren teruggekeerd. Ze willen hun kinderen naar eigen zeggen heel graag zien opgroeien tot wereldburgers, maar niet tot Europeanen.
Je titel doet denken aan ‘Ondergang van het Avondland’, waarin cultuurpessimist Oswald Spengler negentig jaar geleden al het einde van onze westerse beschaving aankondigde. Zit die angst voor verval in onze genen?
Leyers: Dat we het vandaag niet meer voor het zeggen hebben, is voor Europa echt wel een bittere pil om te slikken, hoor. We maken een existentiële crisis door. Niet alleen financieel, ook politiek en cultureel. Once we ruled the world, en nu luistert de wereld niet meer naar onze woorden. Je kunt dat niet beter illustreren dan met die lege stoel bij de uitreiking van de Nobelprijs voor de vrede aan Liu Xiabo. We zijn zo overtuigd van de superioriteit van mensenrechten en vrije meningsuiting dat we het niet kunnen vatten dat men elders bewust voor iets anders kiest. Niet uit armoede hoor, want dan zou Saudi-Arabië veruit het meest progressieve land ter wereld moeten zijn.
Met ‘De weg naar het Avondland’ doe je net zoals in ‘De weg naar Mekka’ enkele moslimlanden aan. Draait het je opnieuw om de ‘clash der culturen’?
Leyers: Ik heb heel bewust religieuze issues proberen te vermijden, vooral om niet in herhaling te vallen. En toch heeft deze reis mij in de overtuiging gesterkt dat er tussen beide culturen wel degelijk een conflict – en dus geen clash met wapengekletter – aan de gang is. En wel omdat in elk land de mensen me er zelf op aanspraken. Wie die confrontatie tussen culturen niet onder ogen wil zien, is gewoon blind.
Jouw voorlaatste halte, voor Antwerpen, is het voormalige gidsland Nederland. Waarom?
Leyers: Ik trek naar Rotterdam, omdat daar voor het eerst in Europa meer allochtonen dan autochtonen zullen wonen. Of het uur van wraak dan is aangebroken? Neen, ik geloof niet in wraak. Ik wil er nagaan in welke mate een samenleving maakbaar is: in hoeverre kun je bepalen of iemand welkom is in je land? Kijk, ik zou het ook het niet kunnen hebben dat er plots een vreemde man in mijn zetel zit als ik thuiskom. Maar: kun je hetzelfde stellen voor een stad of een land?
Toch overvalt me bij het bekijken van jouw reisprogramma’s altijd het gevoel: oef, wat een geluk dat ik hier lekker westers leef.
Leyers: (Grijnst) Daar doe ik het voor, hé, dat mensen achteraf zeggen: blij dat die Leyers al die reizen wil doen. Ik ken het gevoel ook wel. Dan sta je op een plek waar het klimatologisch veel aangenamer is, en het leven minder gejaagd, en denk je: hier zou ik wel kunnen leven. En toch wil ik uiteindelijk altijd weer naar huis. Het is een duivelspact met dat individualisme, ik zou het ook niet kunnen opgeven.
De laatste jaren maak je haast uitsluitend tv voor Canvas. Heb je het als voormalig ‘Idool’-juryvoorzitter gehad met de populaire Jan?
Leyers: Maar neen, ik breng trouwens nog altijd plaatjes uit. Mijn jongste dochter heeft onlangs wel eens gezegd: ‘Zeg papa, op tv moet jij altijd de intellectuele profeet uithangen, wanneer doe je eens iets plezants?’ (Lacht) Maar die reisprogramma’s vind ik net geweldig aangenaam. Die zaken hebben mij altijd geïnteresseerd, al van sinds ik filosofie studeerde. Alleen vertaalde zich dat twintig jaar geleden niet in tv-werk.
Nog deze trivialiteit, Jan. Het tasje dat je in ‘De weg naar het Avondland’ steevast onder je arm houdt, kennen we dat ergens van?
Leyers: De weg naar Mekka! Vergelijk het gerust met de voetballer die altijd in dezelfde geluksonderbroek speelt. Dat tasje is een ongelooflijk handig ding, ik zou niet meer zonder op pad kunnen. In Eilat heeft een prachtige dienster er nog een plateau vol koffies over laten vallen. In het hotel heb ik mijn tas dan onder de douche helemaal uitgespoeld: de volgende dag was ze zo goed als nieuw. Om maar te zeggen: goed gerief.
HANS VAN GOETHEM
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
