Al twintig jaar lang hoort Oprah Winfrey de problemen van haar gasten aan. Het heeft van haar een van de machtigste vrouwen ter wereld gemaakt. Een portret van ‘Deepak Oprah’.

‘Mensen hebben maar één ding gemeen: ze willen allemaal gehoord worden’, aldus Oprah Winfrey. En zij kan het weten, want al twintig jaar lang speelt Winfrey met veel plezier het luisterend oor van de wereld. Sinds ze in 1986 van start ging met haar dagelijkse praatprogramma The Oprah Winfrey Show – uitgezonden in 118 landen – is ze uitgegroeid tot hét symbool van therapie-tv, waarbij mensen hun problemen komen delen met de kijker. Tienermoeders, drugsverslaafden, bedrogen echtgenotes of priesters in de knoei met het celibaat, ze hebben allemaal hun hart uitgestort tegen de presentatrice. Maar bij Winfrey werkt de therapie in twee richtingen. Ze is er nooit van teruggeschrokken om haar eigen privé-leven op tafel te gooien in haar show: als een gast een drama herbeleeft, rakelt Winfrey bijna steevast een anekdote op uit haar verleden, waardoor duidelijk wordt dat zij ideaal geplaatst is om de pijn van de persoon die tegenover haar zit te begrijpen. Haar drugsverleden, haar constante strijd tegen overgewicht, het seksuele misbruik dat ze heeft moeten ondergaan in haar jeugd, haar relatie, haar beslissing om kinderloos te blijven, het is allemaal de revue gepasseerd. The Oprah Winfrey Show, eigenlijk zegt die titel alles.

Oprah Winfrey hééft ook een hoop ellende MOETEN verwerken. Ze wordt in 1954 geboren in Mississippi en groeit op in barre armoede – pas op haar zesde krijgt ze haar eerste paar schoenen. Ze is ‘een accidentje’ – ‘Ik ben het resultaat van een vluggertje onder een eikenboom’, zegt ze zelf – en wordt eerst opgevoed door haar grootmoeder en daarna door haar moeder. Tweemaal wordt ze verkracht, eerst op haar negende, daarna op haar dertiende, de tweede keer met een doodgeboren kindje tot gevolg. Ze loopt weg van huis, komt in de delinquentie terecht en belandt ei zo na in een jeugdgevangenis. Uiteindelijk is haar vader bereid haar op te vangen en daar keren haar kansen. Vader Winfrey draait de schroeven aan: voortaan staan haar studies centraal – ze moet van haar vader bijvoorbeeld iedere week een boek lezen én bespreken – en blijft ze van straat weg. Het meisje dat al op haar tweede kon lezen, krijgt zo eindelijk de mogelijkheid om haar briljante geest te benutten. Ze vliegt door haar studies en legt zich toe op haar passie: spreken in het openbaar. Bij schoonheidswedstrijden praat ze de andere kandidates naar huis en zichzelf naar de titel.

Op haar zestiende wordt ze uitgeroepen tot Miss Fire Prevention: ze maakt tijdens de verkiezing zoveel indruk dat ze op bezoek mag bij een radiostation in Nashville én er meteen aangenomen wordt. De volgende jaren is ze reporter en nieuwsanker, eerst op radio, later op tv, maar in de wereld van de harde journalistiek vindt ze nooit haar draai. Winfrey is veel te betrokken bij het nieuws: na een reportage over een brand barst ze bijvoorbeeld live in tranen uit. Net voor haar dertigste verjaardag krijgt ze haar grote kans: ze mag in Chicago de weinig succesvolle tv-talkshow AM Chicago overnemen. In een mum van tijd maakt ze er ’the hottest show in town’ van, door resoluut te kiezen voor controversiële onderwerpen als incest, drankproblemen, drugs… Een dik jaar later wordt het programma omgedoopt tot The Oprah Winfrey Show, en vanaf 1986 gaat ze nationaal. Na een paar weken is The Oprah Winfrey Show al de meest bekeken talkshow van de VS en wordt de presentatrice zelf, met een loon van 31 miljoen dollar per jaar, de bestbetaalde entertainster van het land.

Sindsdien verloopt het leven van Oprah Winfrey in superlatieven. In 1988 wordt ze als jongste persoon ooit uitgeroepen tot Broadcaster of The Year. In datzelfde jaar koopt ze via haar bedrijf Harpo de rechten op haar programma en wordt zo de eerste vrouw in de geschiedenis met haar eigen talkshow. Harpo – een omkering van haar eigen naam – groeit door de jaren heen uit tot een heus media-imperium. Het bedrijf publiceert magazines ( O, The Oprah Magazine en O at Home), produceert films, heeft een eigen tv-zender en maakt radioprogramma’s. In 2003 wordt Oprah Winfrey volgens het tijdschrift Fortune de eerste zwarte vrouwelijke miljardair in de Amerikaanse geschiedenis – drie jaar later is haar fortuin volgens hetzelfde magazine al gegroeid tot anderhalf miljard dollar. In het rijtje ‘zwarte rolmodellen’ mag Winfrey dan ook zonder blozen tussen Bill Cosby, Colin Powell of Condoleezza Rice gaan staan. ‘Ik wou ooit gaan werken voor goede blanken’, vertelde ze ooit. ‘Nu heb ik goede blanken die voor míj werken.’

Niet alleen haar fortuin heeft gigantische proporties aangenomen, ook haar macht. Toen Forbes vorig jaar een rangschikking publiceerde van de machtigste vrouwen ter wereld stond Winfrey op plaats negen en Time riep haar in 1998 uit tot een van de honderd invloedrijkste mensen van de twintigste eeuw. En haar invloed is groot. Vooral in de VS, waar dagelijks zo’n vijftien miljoen mensen haar show bekijken, is ze een rolmodel, dat personen of merken kan maken of kraken. De bedrijven beseffen dat maar al te goed: sinds een paar jaar krijgen marketeers zelfs cursussen over hoe ze hun product zo goed mogelijk in The Oprah Winfrey Show aan bod kunnen laten komen. Maar Winfrey is meer dan een doorgeefluik van de commercie. Begin jaren 90 lanceerde ze bijvoorbeeld een campagne om een nationale database voor kindermisbruikers aan te leggen. Twee jaar later ondertekende president Clinton ‘The Oprah Bill’ en was haar voorstel een feit.

Naarmate haar succes en invloed toenamen, werd haar show ook volwassen. In 1994 maakte ze live bekend dat The Oprah Winfrey Show er voortaan anders uit zou zien: de schandaalonderwerpen gingen eruit, vanaf nu zou ze zich toeleggen op positieve thema’s. Zoals uit haar levensverhaal blijkt, gelooft ze zeer sterk in de gedachte dat je jezelf kunt opwerken in het leven, dat je moet proberen te groeien, en die filosofie wil ze overbrengen. Het leverde haar al de bijnaam Deepak Oprah op, naar Deepak Chopra, de Indiase bestsellerauteur van spirituele zelfhulpboeken. Een van de manieren om haar publiek te doen ‘groeien’, is haar Book Club, die ze in 1996 opstartte om haar eigen passie voor lezen over te brengen. Af en toe deelt ze een boek dat haar geraakt heeft uit aan haar toeschouwers, die dan later hun leeservaringen kunnen delen. Voor de auteurs is dat goed nieuws: een aanprijzing van Oprah is goed voor een meerverkoop van minstens een half miljoen exemplaren. En wie denkt dat er enkel licht verteerbare lectuur aan bod komt, heeft het mis. Nobelprijswinnares Toni Morrison werd al twee keer aangeprezen en enkele jaren geleden belandde Anna Karenina van Leo Tolstoj dankzij Oprah boven aan de bestsellerlijsten.

De kansen die ze zelf kreeg, wil ze zo veel mogelijk ook aan anderen geven. Minstens tien procent van haar inkomen gaat naar het goede doel – naar schatting, want de meeste van haar giften gebeuren anoniem. In 1998 startte ze met het Angel Network, een organisatie die geld verzamelt om allerhande verenigingen te steunen. Zo lanceerde ze in haar programma ’the world’s biggest piggy bank’, waarbij ze de kijkers opriep om kleingeld op te sturen. De opbrengst – één miljoen dollar, waar Oprah nog eens hetzelfde bovenop legde – ging naar een organisatie die studiebeurzen geeft aan kansarme kinderen. Nadat Katrina door New Orleans was geraasd, haalde de presentatrice dan weer drie miljoen dollar op. In totaal heeft het Angel Network al dertig miljoen verzameld: geld dat integraal naar het goede doel gaat, want Winfrey betaalt alle administratiekosten. Met zoveel fans en invloed is het niet verwonderlijk dat bij elke presidentsverkiezing de roep weerklinkt dat Oprah Winfrey zich kandidaat moet stellen. Voorlopig houdt ze de boot af. Waarom zou ze ook? Voor het geld hoeft ze het niet te doen, en de macht heeft ze toch al.

Door Stefaan Werbrouck