‘Smile’ is de titel van het vrolijke nieuwe Beach-Boys-album dat in januari verschijnt’, klonk het in de jaren ’60. Ruim veertig jaar later wachten we er nog steeds op, al toert meesterbrein Brian Wilson er nu mee in zaal. Historiek van het meest legendarische verloren album uit de popgeschiedenis. door Bram van Moorhem

Anno1967. Nu Phil Spector is verdwenen na het in galm en power verzonken River Deep Mountain High en Bob Dylan, hét icoon van de sixties, zich sinds zijn voorlopig hoogtepunt Blonde on Blonde en zijn ‘motorongeval’ schuilhoudt op een boerderij in Woodstock, staat Brian Wilson, het creatieve brein van de Beach Boys, heel even alleen aan de top van de Amerikaanse pop.

De Beach Boys hadden een lange weg afgelegd sinds hun eerste hit Surfin’, een ongewone combinatie van surfmuziek, rock-‘n-roll en doo-wop. In het voorjaar van 1966 had Wilson de wereld verbaasd met Pet Sounds, een complex, gesofistikeerd meesterwerk dat hij in zijn dooie eentje componeerde, arrangeerde, opnam en produceerde terwijl de andere Boys toerden in Japan en Hawaï. Het symfonische album kreeg een rampzalige ontvangst bij de fans, maar muzikanten beschouwden het 23-jarige wonderkind hoe langer hoe meer als een genie. De Beatles waren danig onder de indruk en maakten van de weeromstuit Sgt. Pepper, maar Wilson bleef de concurrentie steeds een paar stappen voor.

Iedereen die dacht dat Wilson met Pet Sounds de piek van zijn kunnen had bereikt, schudde ongelovig het hoofd toen in de herfst van 1966 de adembenemende nieuwe single van de Beach Boys de radio in lichterlaaie zette. Good Vibrations was ‘een symfonie in zakformaat’, een minikathedraal van drieënhalve minuut perfecte popmuziek opgebouwd uit meer dan 90 uur opnames. Wilson zat sinds Pet Sounds haast onafgebroken in een van de vier studio’s die permanent tot zijn beschikking stonden, en Smile (eerst bekend als Dumb Angel) was zowat het meest geanticipeerde album aller tijden. Maar buiten een handvol poparistocraten en de Beach Boys zelf zou niemand het ‘beste album uit de popgeschiedenis’ ooit horen.

De voortekenen lieten het ergste vermoeden: in de loop van de 38 opnamedagen kregen de verbaasde sessiemuzikanten steeds merkwaardiger instructies. Wilson probeert de geluiden in zijn hoofd naar coherente muziek te vertalen, maar slaagt daar hoe langer hoe minder in. Excessief LSD-, speed- en marihuanagebruik transformeren het muzikale genie in geen tijd tot een paranoïde schim van zichzelf. Brian laat alle muzikanten (inclusief Paul McCartney, die toevallig een kijkje kwam nemen) rauwe groenten kauwen en in een van de beruchtste opnamesessies laat hij plastic brandweerhelmen aanrukken om de muzikanten zich beter te laten inleven. Mrs. O’Leary’s Cow – later Mrs. O’Leary’s Fire of kortweg Fire – was een instrumentale ode aan een van de vier natuurelementen, die samen de geplande Elements-suite vormden: de virtuoze muziek roept visioenen op van laaiende vlammen, loeiende sirenes en zwetende brandweerlui. Bosbranden teisteren toevallig de omgeving van L.A. en een paar dagen na de opname gaat het gebouw tegenover de studio op in vlammen. Het in LSD-gedrenkte brein van Wilson denkt dat zijn vuurmuziek de branden oproept, en hij laat de mastertapes vernietigen.

Phil Spector is een van de vele andere bronnen van paranoia. De legendarische producer zou het op zijn leven gemunt hebben. Brian ontvangt de onheilspellende berichten via films en televisie. De waanzin groeit naar een hoogtepunt. Er gaan geruchten dat hij zijn vleugelpiano op de bodem van zijn zwembad liet plaatsen omdat ‘de echo daar zo mooi is’, en in zijn woonkamer zet hij een gigantische Arabische tent neer in een al even gigantische zandbak bevuild door hondendrollen. Ondertussen worden opnamesessies steeds vaker geannuleerd wegens bad vibes, raken tapes zoek, worden ideeën afgeschreven.

Op 18 mei 1967 is de opnamesessie voor Love To Say Da-Da, het watersluitstuk van de Elements-suite en de allerlaatste opname voor Smile. Twee weken later brengen de Beatles Sgt. Pepper uit: Brian Wilson is zo kapot van de concurrentie dat hij zijn zelfvertrouwen volledig verliest en mentaal instort. Smile wordt afgeblazen.

Het haastig opgenomen afdankertje Smiley Smile dat enkele opnames beneden alle niveau recycleert, wordt lauw ontvangen. En na een aantal desastreuze optredens is Wilsons king of pop-status van de jaren ’60 volledig verdampt. Brian glijdt steeds verder weg in depressie en psychose. Begin jaren ’70 sluit hij zich maandenlang op in zijn kamer om te overleven op snoeprepen en milkshakes en wordt hij alleen nog gesignaleerd op dronken zwerftochten naar hamburgertenten. In 1976 trekt zijn naaste omgeving aan de alarmbel en krijgt hij ‘professionele’ hulp. Dr. Eugene Landy, een klinisch psycholoog, behandelt Wilson met meer drugs, snijdt hem volledig af van de buitenwereld en eist absolute controle over zijn leven. De overige Beach Boys ontslaan hem, maar na een overdosis in de vroege jaren ’80, krijgt Landy opnieuw het commando over zijn patiënt, plus een half miljoen dollar én het co-auteurschap over zijn muziek.

Ondertussen krijgt Smile mythische proporties. Fragmenten van de zelfverklaarde teenage symphony to God zijn

op diverse Beach Boys-platen te horen, in de jaren ’80 verschijnen de eerste bootlegs en in de jaren ’90 krijgt de achteloze luisteraar zowaar een half uur Smile cadeau op de Good Vibrations-boxset. Het schaarse materiaal smoort de kritiek dat Smile een onverdraagbare warboel was, gecoördineerd door een geschift genie dat amper wist wat hij deed. Bij beluistering blijkt duidelijk dat een volledig ingeblikte Smile een verbluffend origineel en harmonisch complex album zou hebben opgeleverd. Een plaat die, inderdaad, het aanschijn van de popmuziek had kunnen veranderen.

In 1999 gaf Brian Wilson, inmiddels uit de klauwen van Dr. Landy en zichtbaar aan de beterhand na een eerste soloalbum, op een internetforum toe dat hij de mastertapes van Smile niet had vernietigd. Iedereen hoopte stiekem dat hij alsnog het album zou afwerken, maar vorig jaar drukte hij alle speculaties de kop in met de mededeling dat de plaat integraal live gebracht wordt. Mocht u een glimp gehoord of gezien hebben van de vorige Pet Sounds-tournee, dan weet u dat Brian Wilson ruim veertig jaar later nog altijd in staat is tot pure magie. l

Door Bram Van Moorhem

Het schaarse materiaal smoort de kritiek dat ‘Smile’ een onverdraagbare warboel was van een geschift genie.