Al eeuwenlang inspireert de literatuur componisten en lokt ze muziek uit. Maar wat heeft, omgekeerd, de muziek ooit voor de literatuur gedaan? Op welke maat is de roman gecomponeerd? Deze week: ‘Siegfried’ van Harry Mulisch.

[DE KLASSIEKE SCENE]

In deze korte, maar ambitieuze roman probeert Harry Mulisch voor het laatst ‘het geheim’ van Hitler te doorgronden met een onwaarschijnlijk gedachte-experiment: Hitler en Eva Braun hadden een zoon, Siegfried, die voor de buitenwereld het kind was van Ullrich en Julia Falk. Anno 1999 komt dit bejaarde echtpaar in Wenen een lezing bijwonen van Rudolf Herter, een gevierde Nederlandse auteur en Mulisch’ alter ego. Ze nodigen hem thuis uit en vertellen hem hun verschrikkelijke geheim… In dit fragment neemt Herter een taxi naar de flat van de Falks:

‘Toen hij het portier van de taxi opende, kwam hem pianomuziek tegemoet. ‘Satie’, zei hij, toen zij weg reden, ‘Gymnopédie.’ De aanslag was ruw en het tempo te snel. ‘Is dat de radio of een bandje?’ vroeg hij. ‘Een bandje.’ ‘Wie speelt dat?’ De chauffeur, een dikke jongen van in de twintig, keek hem even aan in het spiegeltje. ‘Mijn vader.’ ‘Zo? Niet slecht.’ ‘Hij is drie maanden geleden gestorven’, zei de chauffeur, nu zonder hem aan te kijken. Herter zuchtte. Hoe was het mogelijk niet van het mensdom te houden? Hier luisterde een anonieme Weense taxichauffeur naar het pianospel van zijn dode vader, dat hij ongetwijfeld zelf had opgenomen. ‘Nu neem ik het over’, zei de chauffeur. Er viel even een stilte, waarna het op vrijwel dezelfde manier verder ging.’

[DE KLASSIEKE SCORE]

Het lag voor de hand om bij dit boek Wagners opera Siegfried te kiezen, of inhoudelijk beter: Tristan und Isolde. Siegfried is niet alleen de held van de gelijknamige opera, maar ook de naam van Wagners zoon. Tristan und Isolde verwijst naar De Uitvinding van de Liefde, Herters magnum opus dat een merkwaardig ritmische aanvulling vormt op Mulisch’ De Ontdekking van de Hemel. Wagner wordt hier opgevoerd als geniale schepper en idool van Nietzsche, Hitler en Thomas Mann, maar ook als uitvinder van het soort totaal antisemitisme dat Hitler tot zijn meest schrikbarende vorm zou doorvoeren.

De eerste Gymnopédie van Satie is echter het enige stuk dat ‘echt’ klinkt in Mulisch roman. Bovendien vormen haar volmaakte eenvoud en sereniteit het perfecte antidotum voor de groteske grootheidswaan die de schrijver hier aan de dag legt. Zou het toeval zijn dat de Gymnopédies Saties visie op de oud-Griekse muziek verklanken, en dat Nietzsches eerste boek over de geboorte van de muziek uit de Griekse tragedie ging? En nog: zou het toeval zijn dat de Gymnopédies in 1888 werden gepubliceerd, het waanzinsjaar van Nietzsche en het conceptiejaar van Hitlers moeder?

[DE OPNAMEKLASSIEKER]

Aldo Ciccolini, EMI.