Zeg niet zomaar Iris Murdoch (1919-1999) tegen de in 1987 tot de Orde van het Britse Rijk verheven grote mevrouw der Britse letteren. Zelf kon Dame Iris zich door Alzheimer aan het eind van haar leven dan wel niet meer herinneren dat ze één boek schreef, maar tot ver buiten de Ierse grenzen worden haar romans en filosofische essays nog geprezen. Toen haar man, professor John Bailey, enkele maanden voor haar dood in het aangrijpende Iris, a memoir haar mentale aftakeling beschreef, kreeg de grote schrijfster bovendien een menselijk gezicht. Verfilmd als Iris – met die andere Britse dame, Judi Dench, in de hoofdrol – toont haar verhaal het tragische lot van een briljante vrouw die ‘een lief 3-jarig kind’ werd.

Geboren in Dublin, maar getogen in Londen bestudeert Murdoch in Oxford de klassiekers, antieke geschiedenis en filosofie; in Cambridge volgt ze zelfs colleges van de bekende denker Ludwig Wittgenstein. Haar aanvankelijke schrijfsels – waaronder de eerste Engelse studie van Jean-Paul Sartre – zijn dan ook van filosofische aard. Het duurt tot 1954 voor ze na enkele afwijzingen haar fictiedebuut gepubliceerd krijgt: Under the Net, over een losbandige schrijver die zijn leven tracht te beteren, zou worden verkozen tot een van de honderd beste Engelstalige romans van de 20e eeuw. ‘Ongeveer een half uur’ antwoordde Murdoch ooit op de vraag hoeveel vrije tijd ze tussen boeken nam. Geen wonder dus dat ze naast haar essays en toneelstukken uiteindelijk zesentwintig romans neerpende.

In de stijl van Dickens en Dostojevski toont Murdoch zich misschien niet de meest vernieuwende auteur van haar tijd, haar kleurrijke personages, typische humor en ethische thema’s overtuigen publiek én critici. Toch zijn haar verhalen gedurfd en seksueel getint. The Bell (1958), over de ongelukkige relaties in een religieuze gemeenschap, is een van de eerste Engelse literaire werken waarin openlijk over homoseksualiteit wordt gesproken, en met de thriller The Black Prince (1973) biedt ze een originele studie van erotische obsessie. Gedreven door haar verlangen om ‘a jolly good yarn’ te vertellen voegt ze onder meer nog het satirische A Severed Head (1961), het door de gothic novel geïnspireerde The Unicorn (1963) en het verhaal over liefde, vriendschap en marxisme The Book and the Brotherhood (1987) aan haar rijke palmares toe. Voor The Sea, The Sea (1978), waarin ze de drijfveren en verlangens van de mens blootlegt, krijgt ze de begeerde Booker Prize.

Terwijl haar laatste roman Jackson’s Dilemma (1995) door wetenschappers op vroege tekenen van Alzheimer wordt uitgevlooid, levert ook Murdochs leven stof voor boeken. Behalve Baileys getuigenissen – na Iris, a memoir publiceerde hij Iris and the Friends – verschenen er biografieën van A.N. Wilson en Peter Conradi. Vooral Wilsons smeuïge Iris Murdoch as I Knew Her (2003) stootte haar trouwe fans tegen de borst. Murdoch hád affaires, ook met vrouwen, maar haar monumentale oeuvre blijft toch boeiender leesvoer.

(B.D.C.)