No average Joe – De komende twee maanden haalt Cinematek de films van de grote Joseph L. Mankiewicz (1909-1993) van onder het stof.

3/9-22/10, Cinematek, Brussel

Joseph L. Mankiewicz begon zijn loopbaan in 1928 als Berlijnse correspondent voor The Chicago Tribune, kluste ondertussen bij als vertaler in de UFA-studio en keerde een jaar later naar Amerika terug om zich in Hollywood bij zijn oudere broer Herman te voegen. Aanvankelijk legde hij zich toe op het schrijven van dialogen en het adapteren van verhalen, wat hem een vast contract bij Paramount opleverde. Vervolgens verhuisde hij naar MGM, waar hij in 1936 tot producent werd gepromoveerd om nadien vanaf 1943 bij Fox in de regiestoel plaats te nemen.

Een veelfilmer kun je Mankiewicz – zeker naar de normen van het oude studiosysteem – niet noemen, maar hij wist met zijn elegante mise-en-scène en verzorgde literaire stijl wel vrij snel carrière te maken. Met The Ghost and Mrs. Muir (1947) filmde hij bijvoorbeeld een zwierige spookromance over een sexy weduwe en de geest van een stoere avonturier. De prent introduceerde meteen een van zijn terugkerende motieven: de greep van het verleden op het heden.

Zijn eerste meesterwerk regisseerde Mankiewicz in 1950: de even stijlvolle als bijtende analyse van het acteurswereldje All About Eve met glansrollen voor Bette Davis als Broadwaydiva op haar retour en George Sanders als sardonische theatercriticus. Meer nog dan in de Shakespeareverfilming Julius Caesar (1953), de liefdestragedie The Barefoot Contessa (1954) en de Tennessee Williams-adaptatie Suddenly, Last Summer (1959) demonstreert Mankiewicz daarin zijn literaire meesterschap. Hij doet dat met ingenieuze flashbacks, innerlijke monologen én intelligente dialogen van personages die met de nodige ironie het milieu om zich heen observeren.

Het zijn kwaliteiten die Mankiewicz definitief het stigma van superieure praatfilmer en formalist opleverden, al toonde hij zich soms ook visueel maniëristisch. Neem nu het sandalenepos Cleopatra (1962), waarvan hij de regie in extremis van Rouben Mamoulian overnam. Daarin wordt de passie tussen de Egyptische koningin en de Romeinse veldheer Marcus Antonius (rollen voor schandaalkoppel Liz Taylor en Richard Burton) opgeluisterd met de meest exuberante strijdtonelen en massaparades.

Desondanks bleek die prent een enorme flop die de Foxstudio op de rand van het bankroet bracht. Mankiewicz verdween voorgoed van het voorplan en legde zich tot aan het einde van zijn carrière toe op datgene waarin hij zich altijd al een meester had getoond: slim en literair geïnspireerd entertainment. Mis in de retrospectieve van Cinematek dan ook zeker zijn allerlaatste film niet: het psychologische schaakspel Sleuth (1972), naar het toneelstuk van Anthony Shaffer waarin Laurence Olivier en Michael Caine elkaar om de beurt buitenspel zetten.

Dave Mestdach