Cinema through the Eye of Magnum (1)

‘Ik denk dat we haar gebruikt hebben’, verklapt Eve Arnold in de BBC-documentaire Cinema through the Eyes of Magnum. De fotografe heeft het over Marilyn Monroe, die in 1960, op de set van John Hustons The Misfits, in een spiraal van wanhoop en depressie terechtkwam.

Het zou Marilyns laatste film worden: geen twee jaar later benam ze zichzelf het leven. De beelden die de negen Magnum-fotografen op de set schoten, laten het sekssymbool zien als een vrouw die op de rand van de afgrond balanceert: tobbend, toegetakeld door haar verslaving aan alcohol en medicijnen, etend op een bankje naast haar ontrouwe man, de schrijver Arthur Miller. Monroe wist dat die foto’s haar eigen demythologisering zouden bewerkstelligen, maar het ontbrak haar aan de fut om zich ertegen te verzetten. Op de set van The Misfits deemsterde haar ster voorgoed weg, en alles werd genadeloos op de gevoelige plaat vastgelegd. Hollywood was not amused en sloeg een andere richting in: voortaan zouden mindere goden minder kunstzinnige foto’s maken.

Dat op de set van zo’n grote productie fotografen van Magnumkaliber rondliepen, was historisch gegroeid. De Hongaarse oorlogsfotograaf Robert Capa, bekend van zijn heel filmische foto’s, lag aan de basis van het idee. Hij had aan het Europese front, veelal aan geïmproviseerde pokertafels in kapotgeschoten huizen, vrienden voor het leven gemaakt onder schrijvers en regisseurs, zoals Ernest Hemingway en John Huston. Capa had één grote droom: films maken, en actrice Ingrid Bergman, zijn verboden liefde, had de sleutel tot zijn toekomst in handen.

Met zijn fototoestel in de aanslag volgde hij haar in 1945 op de set van Alfred Hitchcocks Notorious en vatte haar in sprankelende, artistieke setbeelden zoals niemand die al had gezien. Toen Magnum Photos twee jaar later onder impuls van Capa het licht zag, werd Hollywood een van de grootste klanten van het collectief.

De fifties werden het terrein van Magnum. Dennis Stock nestelde zich een tijdlang in het kielzog van de gedoemde jonge god James Dean en puurde daar een reeks imponerende foto’s uit: de ster die kletsnat over Times Square wandelt, peuk in de mond, of een bedrukt ogende Dean rechtopzittend in een lijkkist, een aankondiging van zijn voortijdige dood.

Na The Misfits richtten de fotografen hun lens op Europa, waar het werk van onder meer Jean-Luc Godard, Michelangelo Antonioni en Andrej Tarkovski om een andere aanpak vroeg. Anderen zwermden uit naar het Verre Oosten en vertoefden op de filmsets van Akira Kurosawa en Chen Kaige. Heel speciaal zijn de zwart-witfoto’s die Josef Koudelka in 1994 maakte, toen hij Theodoros Angelopoulos volgde tijdens de opnames van Ulysses’ Gaze.

Cinema through the Eyes of Magnum biedt een boeiende mix van talking heads en veel tot de verbeelding sprekende setfoto’s, die vooral de tragiek achter de ongenaakbare sterren vastlegt. Filmscènes krijgt u nauwelijks te zien, en dat is helemaal de bedoeling.