Je bent vijftien, de oorlog loopt ten einde, en dat Arische Herrenvolk waar je heilig in geloofde, heeft de gruweldaden aaneengeregen. Lore is dan wel een babe in the woods, een sprookje is de gelijknamige film van Cate Shortland niet. ‘Haar overlevingsstrijd interesseert me geen zier.’
De vijftienjarige Lore, dochter van een SS’er en zelf rabiaat antisemitisch, loodst haar jongere broers en zusje door Beierse wouden, kort nadat de geallieerden nazi-Duitsland zijn binnengevallen. De Führer is dood, vader is weer naar het leger, moeder naar een interneringskamp. Hun bestemming: de boerderij van hun oma, 900 kilometer noordwaarts. Ze ontmoeten Thomas, die Joodse papieren heeft, maar niet op de foto daarop lijkt. Het trauma van Duitsland in een notendop, zonder platgebombardeerde steden, maar met de Endlösung en het aandeel van Lores familie daarin als een dreigende waarheid boven het hoofd van de kinderen.
De Australische cineaste Cate Shortland, die haar langspeeldebuut maakte met Somersault (2004), baseerde zich op The Dark Room, een op feiten geïnspireerde roman van de Britse Rachel Seiffert, wier grootouders bij de SS waren. Lore is een van de drie figuren die in die roman worstelen met de loodzware erfenis van WO II. Het stigma van het verleden heeft de door geschiedenis gepassioneerde Shortland niet meer losgelaten sinds ze als prille twintiger in de jaren negentig voor het eerst Duitsland heeft bezocht. Het spookt ook door haar hoofd wanneer we haar in de majestueuze lobby van het Brusselse hotel Métropole spreken. ‘Het eerste wat ik me afvroeg toen ik hier binnenkwam, was of de Duitsers het hotel tijdens de oorlog opgeëist hebben. En wat soort vergaderingen ze hier hadden en wat ze daar gezegd hebben. Ik ben nogal pervers op dat gebied. Als ik in Australië ben, moet ik ook voortdurend aan ons gruwelijke koloniale verleden denken. En hetzelfde bloody gesprek heb ik wanneer ik in Zuid-Afrika ben. Maar ik leef niet in het verleden. Elk moment, elke seconde van ons leven is geschiedenis.’
Je had evengoed een film over de gestolen generaties van de Aborigines kunnen maken. Waarom Duitsland?
CATE SHORTLAND: Ik heb een eigenaardige relatie met dat land. Ik ben deels in Papoea-Nieuw-Guinea opgegroeid. Mijn eerste overzeese ervaring was het filmfestival van Oberhausen, waar ik als jonge filmmaakster uitgenodigd werd. Dat was voor mij de mooiste culturele schok die er bestond. En ik ben met een Duitse Jood getrouwd – hij was toen mijn lief. Ik heb aan de universiteit ook fascisme en slavernij bestudeerd. Ja, dat zijn zware onderwerpen. Een erfenis van mijn opvoeding. Mijn ouders hebben het altijd voor de underdog opgenomen, voor mensen die lijden of arm zijn. Het idee dat je als mens iets moet teruggeven. Ik heb twee zussen. De ene werkt met gehandicapten, de andere voor een gezondheidsdienst voor Aboriginals, en ik ben de bourgeoisfilmmaakster geworden. (lacht)
Wat herinner je je nog van die eerste reis naar Duitsland? Ben je toen al op zoek gegaan naar de trauma’s van dat oorlogsverleden?
SHORTLAND: Ik herinner me nog dat ik op een trein zat die door een ongelooflijk mooi en melancholisch landschap reed en dat mijn gedachten afdwaalden naar al die mensen in de treinen op weg naar de uitroeiingskampen. De kampen zelf heb ik pas later bezocht. Het kamp dat me het meest aangegrepen heeft, is Sachsenhausen, net buiten Berlijn. Het grensde aan een woonwijk. Als je dat ziet, heb je toch heel wat bedenkingen bij dat ‘wir haben es nicht gewusst’.Ook voor de research van deze film heb ik opnieuw kampen in mijn eentje bezocht. Zo een kamp is mentaal een vreemde plaats, in de zin dat je je afvraagt waarom je naar zo een moeilijke plek trekt.
En waarom, denk je?
SHORTLAND: Als ik naar de vreselijke koloniale geschiedenis van Australië kijk, merk ik dat er daar geen transparantie over is. Niets is er geheeld. De pijn is er nog steeds. Transparantie en vanuit verschillende perspectieven naar de dingen kijken, zorgen niet voor genezing – een trauma heelt nooit – maar het creëert een landschap waarin jonge mensen geïnformeerde beslissingen kunnen nemen. Ik wilde eerst een ander deel van Seifferts boek verfilmen, een verlossingsverhaal. Joodse filmverdelers met wie ik voordien had samengewerkt, moesten daar niets van hebben. Ik ben tot het judaïsme bekeerd en ik wil me geen verrader voelen.
De meeste Duitsers en Joden die WO II overleefd hebben zijn inmiddels gestorven. Heb je deze film gemaakt voor die mensen die niet langer een stem hebben, of net voor een nieuwe generatie jongeren?
SHORTLAND: Allebei. Toen ik de film aan het draaien was, kon ik echt de pijn van Lore voelen. Maar soms haatte ik haar ook, omdat ik de slachtoffers rondom me voelde. Ik moet er bijna van huilen als ik er opnieuw aan denk. En tegelijk is het gewoon een bullshit-emotie. Of ik me nu gelukkig of triestig voel, doet er niet toe. De enige reden om een film zoals Lore te maken is dat hij een impact op de huidige wereld heeft. We wijzen constant met de vinger – kijk naar de Holocaust, kijk wat men in Rwanda gedaan heeft – maar hoelang gaan we met z’n allen gewoon blijven toekijken? En ik heb het nu niet over de andere mensen. Ik heb het gewoon over mezelf. Ik behoor ook tot die heel actieve groep van omstanders.
Wat spreekt je het meest in Lore aan? Haar schaamtegevoelens? Haar overlevingskracht? Of dat ze ontdekt dat Joden ook gewone mensen zijn?
SHORTLAND: Het klinkt misschien verschrikkelijk, maar ik geef niets om haar overlevingsstrijd. Voor mij is dat een wandeling in het park in vergelijking met de tocht van de slachtoffers, de Joden en de zigeuners. Wat mij echt intrigeerde, was hoe dat absolute genootschap functioneerde waar ze in het begin van de film in vertoeft en dat langzaam verdwijnt: dat van het fascisme. Ik begreep dat nog niet toen ik over het fascisme studeerde, maar ik heb het uit deze film geleerd: het fascisme is ongelooflijk romantisch. En Lore had die utopische droom. Ze geloofde rotsvast in de waarden die ze meegekregen had. Zelfs de manier waarop ze over de Endsieg spreekt.
Je debuutfilm Somersault werd in 2004 in Cannes goed ontvangen. Hoe komt het dat we acht jaar hebben moeten wachten op een nieuwe film?
SHORTLAND: Ik wist niet of ik nog films wilde maken. Ik heb nog een miniserie gedraaid en ik heb veel aanbiedingen uit Amerika gekregen. Maar er zat nooit iets tussen waarbij ik echt de drang voelde om ervoor te gaan. Bij toeval zijn mijn man en ik naar Zuid-Afrika gegaan. Daar hebben we een jongen van tien jaar ontmoet die we geadopteerd hebben. Die adoptie juridisch in orde krijgen heeft veel tijd gekost. Vervolgens hebben we in de buurt van Soweto voor een ngo gewerkt. En hebben we een tweede kindje geadopteerd, een meisje. Via dat werk kwam ik veel in contact met mensen die tuberculose hadden en met hiv besmet waren. Uiteindelijk kon ik dat niet meer aan. Maar de confrontatie met die gruwel, de menselijke waardigheid ook en het geloof uit die hel te raken, hebben me geholpen om deze film te maken.
Somersault was ook al een coming-of-agedrama over het verlies van onschuld. Net als van Lore ging er van die film een donker seksueel gevoel uit, een cocktail van verlangen en racistische afkeer. Toeval?
SHORTLAND: Seks op zich interesseert me niet in een film. Maar de psychologie van seks en de geheimen van de erotiek vind ik mooi en fascinerend. De sprookjes van Grimm zijn toch ook heel donker, sadomasochistisch en erotisch, nee?
LORE
Vanaf 20/2 in de bioscoop.
DOOR LUC JORIS
CATE SHORTLAND: ‘TIJDENS HET DRAAIEN KON IK ECHT DE PIJN VAN LORE VOELEN. MAAR SOMS HAATTE IK HAAR OOK, OMDAT IK DE SLACHTOFFERS VAN DE NAZI’S RONDOM ME VOELDE.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
