Laatste werk: The Sacrifice (1986)
29 december 1986 in Parijs
Leeftijd bij overlijden: 54
Regisseur
‘There is no death, only the fear of death.’ Nergens formuleert Tarkovski zijn nakende noodlot beter dan in deze oneliner van Alexander, de hoofdrolspeler van The Sacrifice. Kort na de opnames van zijn laatste film werd bij de regisseur longkanker vastgesteld. Normaal voor een kettingroker als hij, dacht iedereen spontaan. Toen kort daarna ook zijn vrouw Larisa én acteur Anatoli Solonitsyn dezelfde diagnose kregen, begon het zaakje echter wat verdacht te ruiken. Moordpoging? Vergiftiging? Een rotstreek van de KGB? Of waren er misschien aliens mee gemoeid? UFO-believer Tarkovski geloofde het laatste. Maar Vladimir Sharun, de geluidsman in Tarkovski’s Stalker (1979), blijft nuchterder. ‘Stalker werd opgenomen nabij Tallinn vlakbij een chemische fabriek die gif loosde in de rivier. Er is zelfs een scène waarin er sneeuw valt in juni en vreemd wit schuim op het water drijft. Veel crewleden kregen allergische reacties op hun gezicht. De locatie deugde niet.’
Die allergieën kunnen ook aan de drank te wijten zijn. Tijdens de draaiperiode liep zodanig veel verkeerd – perfectionistische regisseur, crappy hotels, gesaboteerde filmrollen – dat de hele ploeg uit frustratie begon te zuipen. Sommige acteurs waren zodanig opgezwollen van de alcohol, dat Tarkovski midden in de nacht aardappelsap bestelde om voor de opnames hun gezichten te doen ontzwellen. De omstandigheden op de set waren haast buitenaards. Tarkovski vond in Talinn het gepaste filmdecor voor de ‘Zone’, de krater waarin Stalker zich afspeelt. Dat raadselachtige no man’s land op de ruines van de zogenaamde ‘vierde bunker’ was gecreëerd door aliens of een meteoriet. Een compleet van de pot gerukte plot, al bleek het scenario achteraf helaas niet zo sciencefiction. Zes jaar na Stalker ontplofte de vierde (!) kernreactor in Tsjernobyl en werd de ‘Zone’ realiteit. Nog profetischer is het shot waarin een kalenderblaadje in een rivier zinkt, met daarop de datum 28 december. Inderdaad, precies de laatste volledige dag van Tarkovski’s leven.
Teveel hineininterpretierung, zegt u? Er circuleren nog wel meer van die vergezochte fatalistische theorieën. Zo linken Tarkovskikenners The Sacrifice aan Nostalghia: twee films waarin de Rus het thema zelfopoffering aansnijdt. In Nostalghia is het slachtoffer een Russische wetenschapper die in Italië sterft van heimwee nog vóór hij terug naar zijn eigen land kan. Tarkovski, zelf een amateurgeoloog, verbleef vanaf 1979 vaak in Italië en verbande zichzelf uit Rusland. Voor wie zou de regisseur zich dan opofferen? Voor de filmgeschiedenis? Of voor het communistische regime? Dat laatste wellicht, want na de val van de Sovjet-Unie doken verdachte KGB-documenten rond zijn dood op. Viktor Chebrikov, een voormalig geheim agent, wilde Tarkovski blijkbaar liquideren omdat hij in zijn films anti-Sovjetpropaganda verspreidde. De KGB had ook overduidelijk in Tarkovski’s dagboeken geneusd op zoek naar bezwarend materiaal. Helaas: het postuum uitgegeven Time Within Time – ook bekend als Martyrolog – staat vol trivialiteiten die van de onuitstaanbare regisseur een familieman van vlees en bloed maken. Zo schrijft hij op 20 mei 1986: ‘Geen Gouden Palm voor The Sacrifice, wel de prijs van de Jury in Cannes. Journalisten en critici zijn boos dat The Mission won. Zelfs Mitterrand uitte op tv openlijk kritiek op het filmfestival.’ 6 oktober 1986: ‘Ik heb de indruk dat de Russen mijn nieuwe film maar niets vinden.’ En 15 december 1986, de laatste dag dat hij nog iets neerpende: ‘Nu heb ik helemaal geen kracht meer over. Dat is een groot probleem.’
THIJS DEMEULEMEESTER
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
