NEERLANDS WANHOOP Alex van Warmerdam houdt er een gekleurde kijk op de hollandse samenleving op na, waarin de realiteit regelmatig de fictie overtreft.

ABEL (1986), DE NOORDERLINGEN (1992), DE JURK (1996), KLEINE TEUN (1998), GRIMM (2003).

FILMS: * Tot* EXTRA’S: ****

(A-FILM)

Alex van Warmerdam-bAlex van Warmerdam is even Hollands als Aki Kaurismäki Fins is. Zowel Van Warmerdam als Kaurismäki overstijgen hun nationale stempel en ze delen ook een gevoel voor (kurk)droge humor en een voorkeur voor koele, afstandelijke regie. Bij Van Warmerdam is die een logisch gevolg van zijn activiteiten als theaterregisseur en -vormgever. Soms lijken zijn films op theaterstukjes, maar Van Warmerdam maakt wel degelijk cinema.

Alex Van Warmerdam is een auteur in alle betekenissen van het woord. Zijn films zitten vol persoonlijke thema’s en ook in de vormgeving (zie ook zijn tekeningen en schilderijen op de affiche of de generiek) drukt hij een geheel eigen stempel. Van Warmerdam schrijft en schildert dan ook vanuit eigen ervaringen: hoe absurd sommige situaties ook mogen lijken, hij heeft ze zelf meegemaakt, beweert hij telkens in interviews. Hij vindt zijn films daarom volkomen helder en elke vorm van uitleg overbodig. Ons gedacht? Van Wamerdan houdt er een gekleurde kijk op de Hollandse samenleving en gewoontes op na, waarin de realiteit regelmatig de fictie overtreft.

De strijd tussen de seksen is een constante bij Van Warmerdam, maar hij is niet militant. Hij houdt het grappig, zij het met eerder donkere en wrange dan met luchtige en frivole humor. In zijn wereld zijn het vooral mannen die geen weg meten met de andere sekse: ze zijn ofwel impotent, ofwel volstrekt niet geïnteresseerd in seks met hun vriendin of echtgenote, ofwel gek van geiligheid. In De Noorderlingen bijvoorbeeld graaft een oversekste slager een gat in de grond om vrouwen te vangen die hij wil ‘pakken’ en in De Jurk achtervolgt een treinconducteur dames die hij in bed wil krijgen.

Het Hollandse calvinisme, de kneuterigheid van de doorsnee burger, diens voyeurisme en vervreemding: Van Warmerdam tackelt het speels maar consequent doorgedreven. Zijn visuele vondsten en extreme stilering zijn verrassend maar nooit gratuit of opdringerig extravagant. De personages uiten zich doorgaans in summiere dialogen; hun gebaren, blikken en handelingen zeggen veel meer.

Grimm is een zowel artistieke als inhoudelijke mislukking, maar de andere films in deze box (de extreem gestileerde prenten Abel en De Noorderlingen en de meer spontane en realistische films De Jurk en Kleine Teun) zijn heerlijke tragikomedies. De ondraaglijke lichtheid en absurditeit van ons bestaan is volgens Van Warmerdam onontkoombaar, soms beangstigend en wreed. Hij graait in de kast van de schaamte en de pijnlijk gênante situaties. Lachen is toegestaan, maar soms bevriest de glimlach.

Piet Goethals