Kunstenaar Panamarenko (79) overleden

De Antwerpse kunstenaar Panamarenko is overleden. Dat melden de kranten van Mediahuis en is inmiddels bevestigd door zijn echtgenote Eveline Horens. Panamarenko, een van de grootste Belgische kunstenaars van de afgelopen decennia, zou volgend jaar tachtig worden.

Henri Van Herwegen, zoals Panamarenko echt heette, werd geboren in 1940 en hoorde zijn artiestennaam, die hij bijna deelt met een Russische generaal uit de Koude Oorlog, op de radio. ‘Ze noemden verschillende keren zijn naam, “Panteleimon Ponomarenko”. Dat is een goede naam, dacht ik. Ik had zijn naam waarschijnlijk verkeerd verstaan en begon mij Panamarenko te noemen’, vertelde hij er vele jaren later over in Knack.

Maar de naam Panamarenko had ook en vooral PanAm in zich, de iconische luchtvaartmaatschappij, en was dus een logische naam voor iemand die al van jongs af aan bezeten was door alles wat kon vliegen. De jonge Van Herwegen tekende vogeltjes over op nieuwjaarskaartjes en wilde niets liever dan ontsnappen aan de werkmansfilosofie van zijn ouders. Dat deed hij aan de Academie voor Schone Kunsten, maar ook in de wetenschappelijke bibliotheek van Antwerpen, waar hij zich op eigen houtje verdiepte in de natuurwetenschappen.

De kunstenaar, onmiskenbaar beïnvloed door de popart, zette zichzelf op de kaart met The Aeromodeller, een zeppelin van 28 meter lang. Later volgden helikopters, duikboten, auto’s en zelfs intelligente kippen. Er is de stalen duikboot Nova Zemblaya, waarmee hij naar Spitsbergen wil varen, iets waar hij nooit in slaagt. Er is de Batopillo, te zien in Hasselt, en de Pepto Bismo, te zien in de Seefhoek, waar Panamarenko opgroeide. Ook de Vlaamse overheid kocht verschillende werken aan, die ook tentoongesteld worden. Zo is het ‘Vliegend Eiland’ te zien in het Vlaams parlement.

‘Ik deed dingen die niets met het scholeke te maken hadden’, zei hij ooit over zijn in Knack . ‘Dat gaf een hoop last, maar gelukkig alleen van stommeriken. Dan stond daar een vlieg – machientje of een helikopterke. “Dat is geen kunst, dat is een moteur”, zegden ze. Dat zijn van die ambetanteriken die alles vastbakken waardoor ge geen asem meer kunt krijgen. Als ge tenminste wilt wonen in de wereld van nu en niet in de wereld van honderdvijftig jaar geleden.’

Zwaartekrachtproblemen

De hamvraag, of zijn werken écht konden vliegen en varen of niet, was een deel van de kunst. Of zoals Panamarenko het zelf verwoordde: ‘Het zijn vluchtwegen, mijn eigen vluchtwegen, maar ze moeten ook voor anderen kunnen dienen. Ze werken wel af en toe. Ik had nog wel graag naar de sterren gereisd, maar het is niet mogelijk. Het duurt te lang en ge kunt niet meer terugkomen. Al die zwaartekrachtproblemen toch.’

Panamarenko trok zich in 2005 terug als actief kunstenaar en sukkelde de laatste jaren van zijn leven met zijn gezondheid. Een jaar later verkocht hij zijn ouderlijk huis aan het M HKA. Het werd opgeknapt en is intussen te bezoeken in rondleidingen voor kleine groepjes.

‘Het licht is nog niet helemaal uit’, zei hij vijf jaar geleden over zijn laatste jaren in Knack. Maar nog even wachten, en dan is het donker. Ik bied geen weerstand tegen het ouder worden, en toch heb ik niet het gevoel dat ik ouder word. Ik kies voor de winterslaap. Ik sus en suf mezelf in slaap. Dat is een goed gevoel. En terwijl ik mezelf in slaap aan het suffen ben, heb ik nu al twee doctoraten gekregen (van de universiteiten van Bergen en Hasselt, nvdr.) en gisteren nog kreeg ik telefoon vanuit Parijs om ridder te worden van een soort clubke.’

In 2020 zou Panamarenko tachtig jaar worden. De voorbereidingen voor het feestjaar waren al volop aan de gang. Zo zou de kunstenaar een grote retrospectieve expositie krijgen in galerie Campo & Campo in Berchem: Around the World in 80 Years.

Op sociale media reageren heel wat mensen verdrietig op het overlijden van de kunstenaar. Minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA) noemt Panamarenko ‘één van onze meest markante beeldende kunstenaars’ en ‘een hoogvlieger die we niet snel zullen vergeten’. Ook zijn voorganger Sven Gatz (Open VLD) bewijst Panamarenko de laatste eer en omschrijft hem als een ‘krachtpatser’ der verbeelding.

https://twitter.com/JanJambon/status/1206218976486973440Jan Jambonhttps://twitter.com/JanJambon

Rust in vrede Panamarenko. Henri Van Herwegen was één onze meest markante beeldende kunstenaars. Een hoogvlieger die we niet snel zullen vergeten. Sterkte aan familie en vrienden.

— Jan Jambon (@JanJambon) December 15, 2019

Muzikant Jean Blaute, die hem naar eigen zeggen binnenkort nog zou bezoeken, spreekt over ‘een groot verlies’. Henk Rijckaert, naast comedian ook doe-het-zelver in zijn vlog De Koterij, schrijft: ‘Zijn mechanische wonderen zullen eeuwig blijven vliegen in mijn hoofd en in mijn hart.’

https://twitter.com/henkrijckaert/status/1206219556659830784Henk Rijckaerthttps://twitter.com/henkrijckaert

Eén van mijn grootste idolen is niet meer. Zijn mechanische wonderen zullen eeuwig blijven vliegen in mijn hoofd en in mijn hart. https://t.co/7Ci4JnslrR #panamarenko

— Henk Rijckaert (@henkrijckaert) December 15, 2019