De expo waar kunst en kernafval elkaar ontmoeten

De expo Perpetual Uncertainty in kunsthuis Z33 in Hasselt maakt de bezoeker bewust van nucleaire zaken, maar is op geen enkel moment belerend.

Onderzoekers van het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) in Mol en van de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en Verrijkte Splijtstoffen (NIRAS) in Dessel hebben schik in de klassieke oudheid.

Hun ondergrondse laboratorium in de Boomse klei, waar ze een duurzame oplossing voor de berging van hoogradioactief afval bedachten, hebben ze Hades genoemd, naar de Griekse god van de onderwereld en de kostbare metalen. En hun proefproject dat peilde naar de geschiktheid van klei voor bergingsdoeleinden luisterde naar de naam Euridice, naar de onfortuinlijke geliefde van Orpheus, die haar vruchteloos uit de onderwereld probeerde te bevrijden.

Wat Orpheus niet lukte, zal ook het gevaarlijke kernafval nooit kunnen: zich loswerken uit de dikke, diep onder de grond gelegen kleilagen. Het optimisme onder kerngeleerden blijft verbazen.

Van schapen naar uranium

Kunstenaars helpen wetenschapslui soms een handje bij de ontwikkeling van een nucleaire cultuur. Ze genieten steun van internationale centra zoals het Hasseltse huis voor actuele kunst Z33, dat de kruisbestuiving voorstaat tussen kunst, wetenschap en maatschappij. Zo wakkert de tentoonstelling Perpetual Uncertainty de alertheid aan voor nucleaire zaken, zonder al te belerend te zijn.

De makers van de video Kuannersuit; Kvanefjeld, over de cultuurschok in Groenland door de mogelijke opening van een uraniummijn, hebben oog voor de kwetsbaarheid van de natuur en de inwoners, verlamd door het uitzicht op een uiterst lonende ontginning en het besef dat die het einde betekent van eeuwenlang eenvoudig leven van landbouw en schapenteelt.

Gevoelig voor de menselijke omgeving is ook Yelena Popova, in de video waarin ze na jaren terugkeert naar het dorp van haar kindertijd, om er de ware geschiedenis van te ontdekken. In Ozjorsk bouwde de Sovjet-Unie ten behoeve van haar eerste atoombom een geheime plutoniumfabriek, waar in 1957 een jarenlang verzwegen kernramp plaatsvond.

Een even onschuldige eerste indruk maakt de video Courageous, over de gelijknamige afgedankte Britse kernonderzeeër, die nu een museum is. Nick Crowe en Ian Rawlinson brengen het binnenste van het gevaarte zo in beeld dat het lijkt alsof het een eigen leven leidt, loerend op een kans om de wereld in een catastrofe te storten.

Kernmachten

David Mabb, die op zijn beurt de HMS Courageous bezocht, zag er in de officierskajuiten decoratieve motieven van William Morris, de beroemde victoriaanse ontwerper. Morris’ socialistische overtuiging indachtig verwerkte Mabb diens sierlijke bloemen- en fruitmotieven in krachtige antinucleaire propagandaschilderingen: Ban the Bomb! Atomkraft? Nej Tack.

Erg grondig gingen Robert Williams en Bryan McGovern Wilson te werk om tot hun installatie Cumbrian Alchemy te komen. Het graafschap Cumbria, met zijn folkloristische sites, mythes en megalieten, kreeg er door de vestiging van kernreactoren een nucleaire dimensie bij. Dat inspireerde de kunstenaars om het Cumbrische cultuurerfgoed uit te breiden met nieuwe mythes, beelden en tekeningen waarin prehistorische artefacten, wilde dieren en door straling gemuteerde flora met elkaar versmolten raken.

De nucleaire expo eindigt met een visuele knal in de donkere kamer waar Ken en Julia Yonetani zes van hun eenendertig kroonluchters uit uraniumglas en uv-lampen hebben opgehangen. De felgroen oplichtende luchters, variërend in grootte, symboliseren de kernmachten van de wereld. De titel knipoogt naar de plaats waar in 1851 de industriële revolutie triomfantelijk werd ingeluid. Crystal Palace: The Great Exhibition of the Works of Industry of all Nuclear Nations. Het tijdperk van de ‘eeuwigdurende onzekerheid’ wordt op verontrustende wijze luister bijgezet.