‘The Assistant’, de MeToo-film die níét om het roofdier in maatpak draait

Het is niet toevallig dat in het krachtige MeToo-drama The Assistant de bullebak van een baas geen gezicht krijgt. ‘Het gaat echt niet om één roofdier à la Harvey Weinstein’, zegt regisseur Kitty Green. ‘We zitten met een systeemfout.’

Jane, een jonge assistente bij een filmproductiehuis, kan het zeikerige gedrag van haar baas niet langer aanzien en stapt naar de personeelsdienst. Waarna de filmmogol voor 23 jaar achter tralies vliegt, zoals met Harvey Weinstein gebeurd is? Vergeet het.

The Assistant speelt zich af vóór de MeToo-revolte. De film zoekt niet de sensatie van de verkrachting op maar focust op de banaliteit van de werkvloer waar het misbruik routineus genegeerd of onbewust gekopieerd wordt. Sensationeel is niet de plot maar hoe je als kijker één wordt met een benauwde assistente die wordt afgesnauwd omdat er kip in plaats van kalkoen tussen een broodje ligt.

Voor het filmische wonder dat haar regiedebuut is, combineerde Kitty Green technieken van Chantal Akerman met die van David Fincher. Het resultaat is – sorry, Bombshell – de eerste écht goeie MeToo-film: cinematografisch sterk en een stevige aanzet tot introspectie en debat. Voor dat laatste deinst Green zelf evenmin terug. ‘Maakt mijn film je ongemakkelijk? Perfect. We hebben de problemen te lang te lichtzinnig opgevat. Laten we de boel eens flink opschudden. Alleen zo krijgt verandering een kans.’

Mank, La La Land, Once Upon a Time in Hollywood… Hollywood houdt van films over de filmindustrie. Ook van The Assistant?

Kitty Green: Helaas. Het was heel lastig om de financiering rond te krijgen en de middelen waren heel beperkt. We hadden amper achttien draaidagen. Ik heb me laten vertellen dat vooral de mannen moeilijk te overtuigen waren om in dit project te stappen. Vooral in Hollywood vreesden de productiehuizen problemen door de film te ondersteunen. Als de werkomgeving in je bedrijf niet gezond en veilig is, begin je inderdaad beter niet aan een film die zo’n situatie aankaart. Ik veronderstel dat dat een aantal mensen heeft afgeschrikt.

The Assistant is géén film over Harvey Weinstein, de filmmogol die een celstraf uitzit wegens aanranding en verkrachting. Maar de filmmogol in jouw film doet wel aan hem denken. Zette dat schandaal je op het spoor?

Green: Ik zal niet tegenspreken dat de zaak-Weinstein een belangrijk keerpunt is geweest, met name voor de MeToo-beweging. Daarvoor had je wel al het schandaal omtrent Fox News (grote baas Roger Ailes moest in 2016 een stap opzij zetten na klachten over seksuele intimidatie en seksisme, nvdr.) maar Weinstein was de dijkbreuk. De details zijn heel makkelijk te vinden. De transcripts van het proces staan online. Maar hoe meer mensen ik interviewde, hoe meer ik besefte dat het écht niet om één roofdier gaat. Het probleem is veel groter. We zitten met een culturele systeemfout. Het leek me veel interessanter om dát aan te kaarten.

Opmerkelijk – en heel efficiënt: jouw filmbons komt nooit in beeld en we horen hem slechts heel even door de telefoon bulderen. Vanwaar die keuze?

Green: Ik wilde hem helemáál niet in de film. Ik vind dat er al meer dan genoeg films over slechte mannen zijn. Ik wilde een film die vrouwen centraal stelt. Aanvankelijk kreeg ook zijn stem geen plek in de film. Maar tijdens die telefoongesprekken waarin je Janes gezicht ziet verkrampen omdat hij haar uitkaffert, was het te bizar om hem niet te horen. Tijdens de postproductie heb ik nog snel een stemacteur ingehuurd. Die scène illustreert hoe toxisch zijn macht is, hoe beschadigend zijn omgang met mensen. Maar zijn gezicht was taboe. Het mocht in geen geval om hem draaien. Het gaat me niet om de rotte appel in de mand. Ik laat iets algemeners zien: het systeem dat vrouwen nog steeds onderdrukt.

In een strenge, observerende stijl schets je een dag uit het leven van een assistente in een filmbedrijf. Tot haar hoogtepunten behoren koffiezetten, de kopieermachine bedienen en ’s ochtends vroeg de lichten aansteken. Hoe kreeg je het voor elkaar om van zo’n banale handelingen spannende cinema te maken?

Green: Ben ik daar wel in geslaagd? (lacht) Sommige mensen betogen dat ik die balans niet heb gevonden en noemen The Assistant saai. Anderen spreken over een heel benauwende, sombere horrorfilm die je de ogen opent.

Ik was helemaal niet uit op een harde film maar op een authentieke, minimalistische film die je een dag uit het leven van assistente Jane laat ervaren. Toeters en bellen waren taboe. Net als een mooi decor. Film wordt met glamour geassocieerd maar wij tonen de grauwe werkelijkheid van de coulissen. De meeste bedrijven zijn helemaal niet gehuisvest in fancy paleizen met glazen deuren, prachtige lobby’s en een biljarttafel in de ontspanningsruimte. Het gros huist in zeer banale kantoren.

Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles van de Belgische Chantal Akerman is het klassieke voorbeeld van grote cinema die banale handelingen en routine uitbeeldt.

Green: Ik viel achterover toen ik die film op mijn eenentwintigste zag. Wauw, kan cinema ook dít zijn? Sinds die dag ben ik een grote fan van Akerman. Ik noemde jarenlang Jeanne Dielman telkens wanneer iemand naar mijn favoriete film vroeg. Omdat ik de routineuze realiteit mét het onderliggend onheil wilde tonen, was het maar logisch dat die film een grote inspiratiebron was. Ik ben wel moeten terugkomen op het idee om hoofdrolspeelster Julia Garner vanop afstand te filmen, zoals Akerman doet. Julia is ongelofelijk goed in subtiele gezichtsexpressie. Het zou zonde zijn om daar niet van te profiteren.

Voor de benauwende, claustrofobische belichting en het kleurenpalet waren de serie Mindhunter en het meesterlijke Zodiac van David Fincher trouwens de referentie.

En in plaats van violen te laten snerpen laat je printers ratelen.

Green: Klopt. (lacht) Filmmuziek manipuleert al snel je emoties en ik wilde de kijker de ruimte gunnen om zich een mening te vormen. Om het toch spannend te maken koos ik met de sound designer voor kantoorgeluiden: ratelende faxmachines, kopieerapparaten, bleeps, de sirenes van voorbijrijdende wagens en al die andere geluiden die een kantoor in New York niet gedempt krijgt.

Je baseerde je scenario op gesprekken met meer dan honderd assistentes en andere vrouwen uit de filmsector. Wat frappeerde je het meest?

Green: Ik ben een paar zotte verhalen op het spoor gekomen. Maar ik was vooral gechoqueerd door de massa gelijklopende verhalen. New York, Los Angeles, Londen of Australië: de problemen zijn overal dezelfde. Het wordt normaal bevonden dat de werkvloer gendered is. De ongelijkheid is ingeburgerd. Los van eventuele seksuele intimidatie krijgen vrouwen dagelijks heel veel microagressies te verwerken.

Zoals?

Green: De kinderen van de baas wandelen binnen en de mannen op de werkvloer gaan er automatisch van uit dat een vrouw ze wel zal opvangen. Dat lijkt onbeduidend maar bekijk dat eens wat nader: terwijl de vrouw de kinderen opvangt, wonen haar mannelijke collega’s de vergadering bij. Wie komt over als belangrijk, wie als een kinderoppas? Wie promoveer je dus het eerst? Een klassieker zijn ook de mannen die menen je te moeten uitleggen hoe je een mail of zo schrijft en niet eens doorhebben hoe neerbuigend ze doen. Kan het kwaad om koffie voor iedereen te gaan halen? Natuurlijk niet. Maar waarom moet het altijd de vrouw zijn? Zo zijn er veel kleine dingetjes – een opdracht, een blik, een opmerking – die we over het hoofd zien.

Wat met de pestende collega’s en de ‘collaborerende’ vrouw uit je film?

Green: Wees niet té hard voor de collega’s die Jane pesten. Je weet niet hoe hun dag eruitziet. Een van hen wordt evenzeer uitgekafferd en hij is daar zichtbaar niet goed van. In een toxische werkomgeving ziet iedereen af. Druk, frustraties of een nare dag worden afgereageerd op de verkeerde: op de persoon die net wat verder zit. En laat het duidelijk zijn dat het geen simpele kwestie is van mannen tegen vrouwen. Ook vrouwen zijn verantwoordelijk voor wat er jaren en jaren is misgegaan. We moeten allemaal in de spiegel kijken en ons gedrag in vraag stellen. Wanneer keken we bewust de andere kant op? Wanneer hadden we beter wel ingegrepen? Ongemakkelijke vragen maar we moeten erover nadenken als we vooruit willen.

Zonder die microagressies te willen minimaliseren: zie je ook het verband met strafbaar machtsmisbruik en aanranding?

Green:Aanranding is een te gruwelijk iets om zomaar in verband te brengen met een toxische werkomgeving. Maar als je mannen laat wegkomen met een bepaald gedrag, dan zullen sommigen de grens altijd een beetje verleggen. En hoe veiliger en gelijker de werkvloer, hoe kleiner de kans dat over misbruik wordt gezwegen. Want dan word je níét aangevallen maar gesteund als je onrecht of grensoverschrijding aanklaagt.

Herken foutief gedrag in een vroeg stadium. Spreek mannen of vrouwen aan als hun gedrag of een opmerking ongepast is. Zo voorkom je veel onheil. Ik heb de indruk dat het sinds MeToo ietsje makkelijker is om dat te doen. Veel bazen zeiden me dat ze na The Assistant hun manier van werken onder de loep hebben genomen. Ik hoop dat het waar is. Het moet beter.

In een lawaaierig, lelijk kot uitgekafferd worden door bullebakken zonder manieren: je schetst geen fraai beeld van de filmindustrie. Straks schrikt The Assistant vrouwen nog af.

Green: Dat denk ik niet. In se is dit een kostuumfilm. De feiten spelen zich af net voor MeToo losbarstte en dat heeft veel ten goede veranderd. De bedrijfscultuur is al iets verbeterd en problemen worden iets makkelijker benoemd. Vrouwen weten welke uitwegen ze hebben als ze met seksisme en ongelijkheid geconfronteerd worden of bezorgd zijn om de situatie op de werkvloer. Ik denk onder meer aan de sociale media. De solidariteit onder vrouwen is enorm.

KITTY GREEN

36-jarige regisseuse uit Melbourne, Australië.

Koopt op haar elfde met oma’s geld een camera, filmt daarmee haar barbiepoppen en heeft nooit meer omgekeken.

Laat zich in 2013 in Venetië opmerken met Ukraine Is Not a Brothel, een documentaire over de feministische protestgroep Femen.

FictiedebuutThe Assistant wordt de eerste grote MeToo-film genoemd.