Op de thee bij James Ivory, de Amerikaan achter de beste Britse kostuumdrama’s ooit

Vorig jaar won hij een Oscar voor het scenario van Call Me by Your Name. Een beetje vergeten is dat hij dertig jaar eerder als regisseur een even tedere, maar minder preutse film over jonge herenliefde draaide, en die nu wordt heruitgebracht: Maurice. Op de thee bij James Ivory, de Amerikaan achter de beste Britse kostuumdrama’s ooit.

‘From the award-winning screenwriter of Call Me by Your Name‘, zo staat het op de affiche van de rerelease van Maurice. Daar is geen letter van gelogen, maar tegelijk reduceert het de carrière van James Ivory, net 91 geworden, tot dat ene late gloriemoment. De Amerikaan heeft meer dan één film geregisseerd die Call Me by Your Name overklast. Hij heeft met A Room with a View (1985), Howards End (1992) en The Remains of the Day (1993) de Britten overklast in dat o zo Britse genre, het kostuumdrama. En in 1987 ontroerde hij al met zijn eigen Call Me by Your Name: Maurice. De splinternieuwe 4K-restauratie van die film krijgt nu een nieuwe kans in de bioscopen. De zeer jeugdige verschijning van Hugh Grant is het enige waar je aan merkt dat die elegante liefdesfilm ondertussen meer dan dertig jaar oud is. Blijkbaar heeft de romcomster uit Notting Hill, Bridget Jones en Love, Actually er ooit uitgezien als Timothée Chalamet. Grant speelt in Maurice een Cambridge-student die passioneel verliefd wordt op een medestudent maar de vergissing maakt toch voor een heteroseksueel bestaan te kiezen.

Om Ivory te interviewen trokken we naar een appartement in de schaduw van de Notre-Dame in Parijs, kort voor de noodlottige brand. De oude cineast zat daar bepaald niet in een schommelstoel met een cognac in de hand op zijn lauweren te rusten. Hij was aan de slag met de nooit gebruikte beelden die hij begin jaren zestig, lang voor de Russische invasie, in Afghanistan draaide. Eerder dit jaar bezorgde hij Alexander Payne, de regisseur van Nebraska en Sideways, een gloednieuw filmscenario. Zelf hoopt hij de Shakespeare-verfilming Richard II nog te kunnen regisseren. Ivory is niet alleen onverslijtbaar, hij blijkt ook over een olifantengeheugen te beschikken. ‘In 1987 deed Maurice het uitstekend in Venetië. We wonnen de Zilveren Leeuw en een muziekprijs en Hugh Grant en James Wilby werden bekroond als beste acteurs. In New York waren de meeste recensenten lovend, alleen in Engeland wilden de filmcritici niet toegeven dat ze Maurice goed vonden. Ik veronderstel omdat ze homo waren. Die hypocrisie intrigeert me nog altijd. Aan de kassa deed Maurice het wel goed. Midden in de aidscrisis kwamen wij af met een film over de herenliefde mét een happy end maar niemand stelde daar vragen bij. Dat einde komt trouwens van Forster: hij wilde een verhaal over twee mannen die op elkaar verliefd worden en nog lang en gelukkig leven. Ikzelf vond dat ook maar normaal.’

Maurice was net als A Room with a View en Howards End een verfilming van een roman van de grote Engelse schrijverE.M. Forster. Met dit verschil dat Forster niet wilde dat Maurice werd gepubliceerd.

James Ivory: Forster twijfelde of het wel een goeie roman was én hij was bang dat hij vanwege het happy end en het onderwerp van obsceniteit beschuldigd zou worden. Hij heeft zelfs meermaals overwogen het manuscript te vernietigen. Gelukkig is dat nooit gebeurd. Het boek is uiteindelijk in 1971 verschenen, een jaar na zijn dood. Ik heb het meteen gelezen, vond het goed maar kwam niet op het idee om het te verfilmen.

Na het grote succes van A Room with a View heb ik alle boeken van Forster opnieuw gelezen. De gelijkenissen tussen Maurice en A Room with a View troffen me: beide boeken waarschuwen jonge mensen om niet in een leugen te leven. Ze moedigen je aan om in de liefde te geloven, ongeacht de eventuele gevolgen, ongeacht klassenverschillen, ongeacht wat de mensen zeggen. Durf ervoor te gaan als je de ware liefde tegenkomt! Toen leek het me wel interessant om ook Maurice te verfilmen.

Omdát Maurice de liefde tussen mannen beschrijft?

Ivory: Een verfilming leek me gewoon een goed idee. Ik had geen agenda, ook al kende ik heel wat gekwelde mensen die in een leugen leefden. Maurice was niet politiek bedoeld maar werd het wel. Sinds de release hebben vele honderden mensen me opgebiecht dat Maurice hun leven heeft veranderd.

Het happy end van Maurice, de weigering om homoseksualiteit te problematiseren, zit ook in het DNA van Call Me by Your Name, waar jij het scenario voor schreef.

Ivory: Heb je het boek van André Aciman gelezen? Zijn einde is minder optimistisch dan dat van de film. Hij springt vijftien, twintig jaar verder: de twee mannen zijn ouder en ontmoeten elkaar opnieuw maar ze zijn niet samen. Ik zag het rooskleuriger in: het is duidelijk dat de zeer intelligente en charmante Elio nog veel mooie liefdes voor de boeg heeft. Er is niets droevigs aan hem. Vroeg of laat krijgt hij zijn happy end. De relatie met Oliver is op niets uitgedraaid maar met iemand anders lukt het ooit wel.

In Maurice zaten dertig jaar geleden naaktscènes, in Call Me by Your Name twee jaar geleden niet. Leven we in preutsere tijden?

Ivory: In de jaren tachtig maalde níémand daarom. Engelse acteurs trokken in een oogwenk hun kleren uit. Duitsers ook. Fransen meestal, maar niet altijd.

Ik hád naaktscènes in Call Me by Your Name voorzien. Ik kan je mijn scenario tonen. Het probleem is dat acteurs Timothée Chalamet en Armie Hammer niet wilden. In hun contracten stond dat ze niet frontaal naakt hoefden te gaan.

Begrijp je dat?

Ivory: Amerikaanse contracten staan vol met zulke zaken. Actrices zijn naaktscènes iets meer gewoon. Maar is dat niet belachelijk? Waarom zou vrouwelijk naakt wél oké zijn en mannelijk niet? Nu, veel actrices hebben tegenwoordig ook contracten die frontaal naakt uitsluiten. Sommigen laten zelfs vastleggen dat ze hun borsten niet laten zien.

Dat maakt geloofwaardige liefdesscènes nog moeilijker dan ze al zijn.

Ivory: Ja. Ik was gelukkig slechts de scenarist, het was aan regisseur Luca Guadagnino om een oplossing te verzinnen. Hij heeft trouwens ervaring met naaktscènes. In A Bigger Splash zien we een poedelnaakte Duitser (hij bedoelt Matthias Schoenaerts, nvdr.) en een even naakte naakte Engelsman (Ralph Fiennes, nvdr.). Geen haan die ernaar kraaide.

Hoe verklaar je het grote succes van Call Me by Your Name?

Ivory: Succes verrast me altijd. Ik verwacht me er nooit aan. Ik heb er geen andere verklaring voor dan dat de mensen van het verhaal hielden. Niet alleen gays, ook miljoenen tienermeisjes. Ze werden verliefd op Chalamet.

Maurice lanceerde ook de carrière van een knappe jongen: die van Hugh Grant. Waarom werd hij een filmster en zijn tegenspeler James Wilby niet?

Ivory: James Wilby is een prima acteur maar Grant was ook nog eens bijzonder knap, charmant en grappig. Hij had de persoonlijkheid om een romantische hoofdrolspeler te worden.

A Room with a View lanceerde dan weer de carrière van Helena Bonham Carter. Anthony Hopkins en Emma Thompson waren op hun best in The Remains of the Day. Hoe goed ben je in acteursregie?

Ivory: Ik laat mijn acteurs met rust. Ik respecteer hun kunde en talent, zij zijn de artiesten. Ik bezorg hen het scenario en ze mogen vragen stellen als ze iets niet begrijpen maar zij moeten hun personages ontwikkelen. Regisseurs zijn per definitie oppervlakkig. Ze moeten met duizend dingen tegelijk bezig zijn. Er is zelden tijd om in detail te gaan. Acteurs gaan wél diep. Ze hebben maar één taak, één zorg: het personage doorgronden en het naar voren brengen. Het kan gebeuren dat een acteur zich vergist en iets verkeerd interpreteert of speelt maar dat is zeldzaam.

Ik ga er ook altijd vanuit dat ze talent hebben. Een castingdirecteur stelt geen mensen zonder talent voor. Ik let er alleen op of ze de geschikte leeftijd hebben en goed kunnen spreken. Ik hou ook van mannen en vrouwen met een kenmerk dat hen onderscheidt. Dat kan van alles zijn: iets in hun voorkomen, in hun persoonlijkheid, een glimlach, een stemgeluid. Ik kan niet voorspellen wie er een ster wordt maar ik kan wel zoeken naar een kwaliteit die hem of haar onderscheidt.

Je vormde tot zijn dood in 2005 een duo met producentIsmail Merchant, ook privé trouwens. Wat was zijn grootste talent?

Ivory: Ismail was briljant in élk onderdeel van filmproductie. Je kon alles aan hem overlaten: de dagelijkse filmproductie, de financiering, de verkoop, de publiciteit, de onderhandelingen met de acteurs… Zonder hem zou ik geen 25 maar slechts 10 film hebben gemaakt. Ik heb énorm geluk gehad dat hij in mijn leven is gekomen.

Ik heb hem in 1959 in New York ontmoet. Hij kwam net terug uit Californië waar hij met succes een campagne had gevoerd om zijn korte dansfilm aan een nominatie voor een Oscar te helpen. Hij kwam naar een voorstelling van een van mijn documentaires over India, zijn geboorteland. Hij was zowel van mijn film als van mij onder de indruk.

‘A Merchant Ivory Production’ werd een keurmerk. Mensen gingen blind kijken als dat op de affiche stond. Wat karakteriseerde jullie films?

Ivory: Ik krijg die vraag wel vaker maar ik kan daar niet goed op antwoorden. Wij maakten heel uiteenlopende films over verschillende onderwerpen in verschillende landen. Het enige gemeenschappelijke is dat ze vertrokken van een solide scenario, meestal geschreven door Ruth Prawer Jhabvala, en dat ze mooi waren. We hebben altijd samengewerkt met getalenteerde cameramannen.

Je bent opgegroeid in Oregon en woont al een eeuwigheid in New York maar veel mensen denken dat je een Britse regisseur bent. Een compliment of een belediging?

Ivory: Een lelijke misvatting! Ik heb 24 films geregisseerd. Slechts vier daarvan waren Brits. Ik heb Franse, Indiase en Amerikaanse films gedraaid, zelfs een Chinese en een Argentijnse. Ik ben beslist géén Britse regisseur en ik vind het niet prettig dat men dat denkt. Nu, ik begrijp die misvatting wel. Die vier Britse films – Maurice, A Room with a View, Howards End en The Remains of the Day – waren grote kassuccessen. Iedereen heeft ze gezien. Dat kun je niet zeggen over mijn andere films.

Begrijp je dat dat binnen wat toch een omvangrijk oeuvre is de hits zijn?

Ivory: Misschien zouden ze vandaag geen successen zijn. De tijd was er gewoon rijp voor. Het was verrassend dat een bittere, donkere film als The Remains of the Day een hit werd, maar A Room with a View maakte de mensen gewoon blij. Ze waren in de mood voor een romantische komedie met jonge verliefde mensen in het zachte Italië. Hetzelfde overkwam Call Me by Your Name. Twee jonge verliefden tijdens een prachtige zomer in een wonderlijke regio: vind je het gek dat de mensen dat lusten? Ik niet.

James Ivory

91-jarige Amerikaanse regisseur en scenarist.

Won vorig jaar een Oscar voor zijn scenario van Call Me by Your Name.

Vormde privé en professioneel 44 jaar lang een koppel met de in India geboren producent Ismail Merchant. Zij werkten ook jarenlang samen met scenariste Ruth Prawer Jhabvala.

Merchant Ivory Productions vergaarde zes Oscars. Hun grootste successen waren Britse kostuumdrama’s en boekverfilmingen zoals A Room with a View en The Remains of the Day.

Kijkt nog altijd veel en graag naar films. Heeft een zwak voor rampenfilms.