Rampen en oorlogen zijn het hoogste goed van het kapitalisme. Dat is althans de these van The Shock Doctrine, een docupamflet naar het boek van Naomi Klein.
The Shock Doctrine ** Mat Whitecross & Michael Winterbottom met Naomi Klein, Milton Friedman, Paul Bremner
Nadat ze eerder de war on terror fileerden in The Road to Guantanamo (2006) geeft het Britse docuduo Whitecross & Winterbottom je dit keer een spoedcursus in ‘disaster capitalism’, met antiglobaliste Naomi Klein als gids. Voor deze documentaire baseerden de makers zich op Kleins gelijknamige, dik zevenhonderd pagina’s tellende boek. Ze poneert daarin de these dat het kapitalisme altijd al leep gebruik heeft gemaakt van crisissen als oorlogen, terreuraanslagen en natuurrampen om bevolkingen de vrijmarkteconomie op te dringen.
Conform het boek schetst de film een alternatieve geschiedenis die begint bij de junta’s in Chili en Argentinië en eindigt met 9/11 en de huidige financiële crisis. Als in een geopolitieke whodunit en met een vlotte mix van archiefbeelden en voice-overcommentaar leggen de makers uit hoe zowel Pinochet, Thatcher, Jeltsin als Bush Junior én Senior van de binnenlandse chaos profiteerden om de staatsstructuren uit te hollen en zich daarbij lieten leiden door de neoliberale ideeën van turbo-econoom Milton Friedman.
Hoewel tegenstanders The Shock Doctrine door zijn uitgesproken vijandsbeeld meteen als linkse samenzweringsparanoia afdeden, doen Whitecross en Winterbottom geen enkele poging om hun politieke agenda te verdoezelen. Meer nog: door Klein – tegen wil en dank – als matrone van de antiglobalistische beweging op te voeren en in de epiloog op te roepen tot geweldloos verzet tegen the ‘corporate powers that be’, kiezen ze duidelijk partij. Al doen ze dat wel zonder het demagogisch gegoochel met cijfers en statistieken of de mercantiele satire van hun collega Michael Moore.
Of The Shock Doctrine evenveel deining zal veroorzaken als Moores gemediatiseerde pamfletten is daarom even twijfelachtig als het discours van Friedman, al roept de film wel pertinente vragen op. Zo wordt de huidige crisis – een rechtstreeks gevolg van het ‘disaster capitalism’ – ontmaskerd als een voorbedachte coup van de financiële en politieke elite die zoveel mogelijk macht en kapitaal van Main Street naar Wall Street hoopte te transfereren.
Toegegeven, soms gaan de makers nogal drammerig kort door de bocht. Bovendien klinkt hun suggestie dat de burger door alle neoliberale uitwassen ondertussen shock resistent is geworden minstens zo naïef als een speech van wereldverbeteraars met Che Guevara T-shirt. Toch is The Shock Doctrine een verdienstelijke poging om Kleins vuistdikke boek te condenseren tot een helder docupamflet dat in anderhalf uur alvast één ding duidelijk maakt: voor het gros van de wereldbevolking is kapitalisme nog steeds géén synoniem is voor vrijheid.
