I Am Not Your Negro: ‘Alsof je naar een soulvolle en doorleefde reflectie op hete sociale hangijzers zit te kijken’

Raoul Peck buigt zich over de Afro-Amerikaanse schrijver/activist James Baldwin én zijn sociaal-politieke erfenis in de knappe docu I Am Not Your Negro.

James Baldwin (1924-1987) was niemands neger. Niet die van Malcolm X. Niet die van Martin Luther King. Niet die van de holebibeweging. En al helemaal niet die van de blanke meerderheid in de VS, die zwarten als tweederangsburgers beschouwde. Daarvoor was de Afro-Amerikaanse domineeszoon uit Harlem, New York te aards, te complex en te eigengereid, ook al was hij zowel met Malcolm als King bevriend, schuwde hij geenszins het politieke debat en werd hij vanwege zijn huidskleur en status als schrijver en intellectueel in de rol van activist gedwongen.

In Raoul Pecks rijk gedocumenteerde en jazzy opgebouwde I Am Not Your Negro gidst Baldwin zelf de kijker door zijn turbulente leven – dat getekend werd door raciale en seksuele (hij was homoseksueel) grenzen – en de ontvoogdingsstrijd die nog steeds niet gestreden is. Op de voice-over is hij voortdurend aan het woord, ook al worden zijn woorden, die werden verzameld uit brieven, boeken en (onafgewerkte) memoires, uitgesproken door Samuel L. Jackson, maar dan gelukkig zonder zijn gebruikelijke bombast.

Het is een originele insteek die deze documentaire, die in de States een bescheiden arthousehit werd en een Oscarnominatie kreeg, niet alleen een persoonlijk en literair cachet geeft, alsof je naar een soulvolle en doorleefde reflectie op hete sociale hangijzers zit te kijken. Ze illustreert ook de actualiteitswaarde van Baldwins getuigenis en gedachten, zonder daarbij in sloganesk gepreek te vervallen, of, erger nog, in een stroom aan talking heads die er de narratieve en filmische schwung uithalen.

Het is alsof Peck, de geëngageerde Haïtiaan die eerder een biopic over Patrice Lumumba en een tv-film over de Rwandese genocide maakte, Baldwin postuum de film wilde schenken die hij nooit heeft kunnen maken. Van kindsbeen af was de auteur van taboedoorbrekende boeken als Go Tell It on the Mountain (1953), Giovanni’s Room (1956) en Another Country (1962) een filmliefhebber, maar zijn plannen om er zelf een te regisseren kwamen nooit van de grond.

Geen wonder dat er tussen de archiefbeelden van dominee King, Malcolm X, de Black Panthers, Dorothy Counts en andere iconen van de Afro-Amerikaanse emancipatiestrijd flink wat oude, al dan niet raciaal gekleurde filmfragmenten de revue passeren (van King Kong tot Guess Who’s Coming to Dinner). Maar ook al zijn het hoofdzakelijk woorden die de dramatische motor aandrijven en blijken de meeste fragmenten in zwart-wit, het kloppende hart en de kleurrijke ster van de film is de charismatische, immer expressieve Baldwin zelf, die je veelvuldig te zien en te horen krijgt in tv-interviews en speeches.

In die zin is I Am Not Your Negro een prima introductie tot het leven en werk van een van Amerika’s grootste Afro-Amerikaanse schrijvers, voor zover Baldwin met dat reductionistische label zou zijn opgezet. Tegelijk is het een knap geconstrueerde documentaire die haar onderwerp in het hier en nu poot. En dat met een welbespraakte verteller die weliswaar in de ik-vorm spreekt, maar vaak tegen wil en dank ‘wij’ bedoelt. Peace, brother.