‘Alex Wheatle’ van Steve McQueen: een pakkend relaas over outsider zijn tegen wil en dank

De vierde film van Steve McQueens Small Axe-reeks is een puntige maar pakkende blik op de turbulente jeugdjaren van schrijver Alex Wheatle.

‘I may be black, but I’m from Surrey.’ Dat is wat de achttienjarige Alex Wheatle verward maar trots en koppig zegt wanneer hij er door zijn nieuwe, zwarte buren op gewezen wordt dat hij, met zijn Engelse accent en nog Engelser trenchcoat, niet genoeg in tune is met zijn Afrikaanse roots. Het is 1980 en Alex heeft er een lastige, liefdeloze jeugd op zitten, nadat hij als peuter door zijn Jamaicaanse ouders in de steek werd gelaten en vervolgens opgroeide in een weeshuis waar men de pedagogische tikken en racistische opmerkingen niet schuwde. Toch is Alex vastbesloten om zichzelf en zijn plek in de Britse maatschappij te vinden, een zoektocht die leidt langs het ontdekken van de bevrijdende kracht van literatuur en reggae, maar ook langs de rellen in de Londense wijk Brixton, die hem als angry young black man in de cel doen belanden.

Ook de vierde film van Steve McQueens Small Axe-reeks, over de Brits-Caraïbische cultuur van de jaren zeventig en tachtig, is een pakkend en puntig relaas over identiteit, gemeenschapszin en outsider zijn tegen wil en dank. Ondanks die complexe onderwerpen heeft McQueen ook nu amper 65 minuten nodig om je terug te flitsen naar het Londen van weleer, en om de geconflicteerde ziel te schetsen van Alex Wheatle, die het uiteindelijk, tegen alle verwachtingen in, tot een succesvol schrijver van youngadultromans wist te schoppen. In plaats van een breed uitwaaierende, met goedkope heroïek geparfumeerde biopic kiest McQueen voor een impressionistische, royaal in kleur en reggae gedrenkte en klassiek geschoten terugblik op enkele sleutelscènes uit Wheatles jeugdjaren.

Zo zie je hoe Wheatle na een vechtpartij op school in een dwangbuis wordt gestopt en alleen wordt achtergelaten in de gymzaal. Hoe in een platenzaak in Brixton plots de wereld van de reggae voor hem opengaat. Hoe hij in de cel wordt ingewijd in de literatuur door zijn rasta-celgenoot die hem voorhoudt: ‘If you don’t know your past then you won’t know your future.’ Het zijn bepalende snapshots die een ogenschijnlijk simpele, vlotjes vertelde maar conventionele coming-of-agefilm over een zwarte jongen op weg naar volwassenheid alsnog verheffen tot een fascinerende studie over identiteit. Alsof McQueen je door enkele welgekozen kijkgaten in het hoofdverhaal laat meekijken naar een microkosmos waarin ras, klasse, gender en andere zaken bepalen wie en wat je bent. Het is een techniek die McQueen al heel zijn carrière lang met bravoure bezigt. In zijn forse, museale videowerk, in intens fysieke films als Hunger en 12 Years a Slave, en nu ook op tv-formaat in Small Axe.

Misschien niet de beste of meest verrassende film uit de reeks, wel opnieuw een levendig portret waarin het grotere, culturele verhaal schuilt in de details, de muziek en enkele shots die meer zeggen dan slogans en essays.