85 jaar James Dean: relaas van een rebel pur sang

Als ze ons daarboven wat beter gezind waren, vierden we vandaag de 85e verjaardag van James Dean. Na een auto-ongeluk liet de beloftevolle jonge acteur het leven op 24-jarige leeftijd. ‘Dean did it. Op een manier dat het voor alle jongeren voelde alsof hij het deed voor hen allemaal.’

Het is dinsdag 30 september 1955 en het automodel Porsche 550 staat op het punt wereldfaam te verkrijgen. De 24-jarige James ‘Jimmy’ Dean is onderweg naar een autorace. Een jongen aan het begin van een beloftevolle carrière verongelukt stomweg op een snelweg. De niet onbesproken Dean sterft kort na het ongeluk. En met hem een veelbelovende toekomst.

In 1931 start Deans verhaal, in Marion, Indiana. De jongen zal vaak verhuizen tot hij op jonge leeftijd afscheid moet nemen van zijn moeder. Jimmy, ondertussen negen jaar, groeit na haar dood op in de boerderij van zijn oom en tante, omdat zijn vader niet voor hem kan blijven zorgen. Pas na de middelbare school trekt hij terug in bij Dean senior, die hem doet kiezen voor de studie Rechten. Een jaar later besluit James Dean zijn hart te volgen en schrijft hij zich in bij de Universiteit van Californië. Als hoofdvak: Theater. En de jongen trekt weer weg van huis.

Sinds zijn eerste betaalde rol – een Pepsireclame voor de televisie – in 1951 kost het hem vier jaar om het grote doek te halen. In de tussentijd speelt Dean in tig televisieseries, al lijkt de grote doorbraak niet te willen komen. Slechts drie langspeelfilms had de acteur bij zijn dood op zijn palmares staan, waarvan er nog maar één verschenen was. Voor zijn rol in de Amerikaanse dramafilm ‘East of Eden’ van Elia Kazan zou Dean later postuum genomineerd worden voor een Oscar.

Dean did it

Na ‘East of Eden’ volgden ‘Rebel Without a Cause’ en ‘Giant’. In die eerste film speelt Dean zoals de titel verklapt een echte rebel, een rol die hem op het lijf geschreven is als we zijn mentor en regisseur van Deans filmdebuut Kazan mogen geloven: ‘Elke jongen gaat door een periode als hij ongeveer zeventien is. Dan haat hij zijn vader, haat hij autoriteit en kan hij niet volgens de regels leven. Het is een klassiek geval. Dean is er gewoon nooit uitgegroeid.’

Al was het net die houding die James Dean zo geliefd maakte bij het grote publiek, in het bijzonder bij de jongeren. In het Amerikaanse magazine Esquire probeerde Martin Mayer Deans succes te verklaren. ‘Alle adolescenten willen het maken: ze willen bustes maken van bekende schrijvers én in een op hen afgestemde sportbak rijden én poëzie schrijven én groots worden in Hollywood. Dean did it. Op een manier dat het voor alle jongeren voelde alsof hij het deed voor hen allemaal.’

Jimmy was altijd al een opschepper geweest. En dat imago verscherpte hij maar al te graag in Hollywood. ‘Ik kan niet plots weer een mens worden als ik net een held was’, zei Dean na zijn debuutfilm tegen een interviewer.

Aan die gezonde arrogantie en dat jong succes werd op die bewuste dinsdag een einde gemaakt. De dood van Hollywoods it-boy is voorpaginanieuws. In een tijd die waarin jongeren verwacht werden de regels te volgen, was hij voor vele jongeren iemand waarmee ze zich konden identificeren: een eenzame outsider die de regels maar wat graag aan zijn laars lapte. Zijn knappe uiterlijk, manier van spelen en turbulente leven maakten hem onsterfelijk. Dean zou eeuwig leven. Tot op de dag van vandaag lokt zijn graf in Indiana jaarlijks vele bezoekers. Hij staat op posters en T-shirts. Er bestaan James Deanpostkaarten, godbetert.

Het is dinsdag 30 september 1955. Een cultfiguur is geboren.

Jorik Leemans