‘De wereld is een rommelige schuif, geen plastic bakje met mooi gerangschikte vijzen en moeren’

Paul Baeten, schrijver van onder meer Wanderland, Straus Park, Een smerig dier en de tv-reeks Over water, duikt elke week in de populaire cultuur.

We noemen hen deplorables of onfatsoenlijken en de bourgeoisie wil hen graag begrijpen. Niet uit oprechte interesse: ze wil gewoon wijn drinken en naar de yoga gaan en zwarte trends op TikTok verprutsen zoals altijd. Maar het idee van welvaart en rust staat op het spel, dus het is kwestie van moeten: wie zijn die mensen en waarom doen ze zo lastig? Kunnen we hen niet gratis op skiverlof sturen, of wacht, geniaal idee: het hen onmogelijk maken om nog een huis te kopen zonder dat ze het laatste spaargeld uit de familie in een vastgoedbubbel pompen.

Dat laatste is natuurlijk het eerste en het enige wat je moet weten om de ruk naar populistisch rechts of links te verklaren. Mensen werken met twee en komen toe voor anderhalf. De eerste en mogelijk enige echte voorwaarde om een democratie te laten werken is: arbeid zorgt voor welvaart. Als je te lang te veel arbeid vraagt maar de welvaart stilzwijgend afneemt, dan reageren mensen. Ze stemmen op Trump, trekken een fluo hesje aan of beginnen het speciaal op hun triggers afgestemde ‘nieuws’ te lezen op Facebook.

Media en politici doen graag alsof het een groot mysterie is waarom zoveel mensen ‘fout stemmen’, maar zeker politici weten dat er helemaal geen mysterie is. Er is een systeem dat serieus hapert en er is een laagje conjunctuur. We zeggen wel eens: we krijgen de politici die we verdienen, maar begrijp verdienen gerust zuiver financieel.

Waarom er dan die culturen bestaan rond rechtste en linkse, stedelijk en landelijke cultuur, dat is een zuiver emotioneel verhaal: waar groeien we mee op en wat associëren we met familie en thuis. Ik reed door Zwitserland deze week en zette in een zeldzame bui van melancholie nog eens de muziek van Dan Tyminski op. Dat is echt countrymuziek voor mensen die gaan jagen en Jezus superbelangrijk vinden heel de tijd. Prachtige muziek. Een stem die tegelijk hoop en al het verdriet van de mensheid in zich draagt. En ik dacht: als ik hiermee was opgegroeid, in een weids landschap waar broeken met dikke ceintuurs dragen en Republikeins stemmen hand in hand gaan, dan had ik nu misschien ook een MAGA-petje op. We denken graag dat we uitzonderlijk zijn, maar als iedereen dat denkt…

Daarbij komt dat de stedelijke cultuur werd overgenomen door moralisme en, waar het ook vandaan komt, moralisme is altijd ergerlijk. Ik weet het nog goed hoor, die keer toen ik iets anders deed, gewoon omdat iemand die ik amper kende dat beter vond. Ah ja… nooit.

In mijn dorpje hebben de communisten een café, alsook de snobs, de fascisten, de bikers, de lagere en de hogere middenklasse. En op de piazza die alle cafés verbindt, praat iedereen met elkaar, zwaait iedereen naar elkaar en aan de schoolpoort staat iedereen verzameld met dezelfde liefde voor hun kinderen. De wereld is een rommelige schuif, geen plastic verdeelbakje waarin alle soorten vijzen en moeren mooi gerangschikt zitten. Iedereen in de schuif heeft gemeen dat de deal die deze samenleving ons biedt er steeds slechter uitziet. L’enfer, c’est le système.