Waarom… Poe zoveel meer is dan een horrorschrijver

Halloween! Pompoenen en zombiekinderen aan de deur, en een nieuwe Tim Burton in de zalen. Maar niemand deed meer haren te berge rijzen dan Edgar Allan Poe. En toch had de schrijver meer in zijn pen dan alleen maar griezelverhalen.

Halloween! Pompoenen en zombiekinderen aan de deur, en een nieuwe Tim Burton in de zalen. Maar niemand deed meer haren te berge rijzen dan Edgar Allan Poe. En toch had de schrijver meer in zijn pen dan alleen maar griezelverhalen.

Kommer en kwel – zo kun je het korte leven en het indrukwekkende oeuvre van Edgar Allan Poe (1809-1849) samenvatten. Zijn biografie leest als een van zijn eigen macabere verhalen: hij voerde een vergeefse strijd tegen alcohol, ging gebukt onder depressies en gokschulden, verloor zijn geliefde aan tuberculose, werd door zijn bloedeigen agent afgeschilderd als een gek en stierf berooid in de goot. Tegenwoordig geldt hij voor veel auteurs als een persoonlijke literaire vader.

Harry Mulisch, nochtans niet bekend om zijn gulle lof op andere auteurs, roemde Poe als voorbeeld. Mulisch’ eerste publicatie De kamer is dan ook typisch Poe: een man raakt geobsedeerd door een schijnbaar doordeweekse kamer om pas veertig jaar later vast te stellen dat daar zijn doodsbed staat. Maar ook in De ontdekking van de hemel komt Poe terug, in de vorm van de raaf die de uitgerangeerde Onno in Rome gezelschap houdt, een vingerdikke verwijzing naar Poes beroemde treurgedicht The Raven. Hoe huiveringwekkend ook, het gedicht over de raaf die een rouwende man helemaal tot wanhoop drijft, is best grappig. Een volwassen, duidelijk intelligente man die zijn hoofd op hol laat brengen door een zwarte vogel die ‘nevermore’ krast, je kunt niet anders dan zwartgallig lachen om zoveel zelfbedrog. Niet toevallig werd het gedicht door The Simpsons geparodieerd in een van hun befaamde Halloweenspecials.

Mulisch is niet de enige fan. Ook Jan Wolkers was in zijn jonge jaren bezeten door ‘het hele pandemonium van raven, wasbleke maagden en doodsgebeente’, iets wat je niet meteen zou verwachten van zo’n vitalistisch auteur als Wolkers, die niettegenstaande in zijn jeugd de verhalen van Poe naspeelde op tochtige zolders en zelfs een reis ondernam naar het barre eiland van de Goudkever. Overal duikt Poe op. In de beroemde roman Het vreugdevuur der ijdelheden van Tom Wolfe is de hervertelling van Poes verhaal Het masker van de rode dood een kantelmoment. Fijntjes herinterpreteert Wolfe de rode dood als de aidsepidemie maar je kunt de aangehaalde parabel ook herlezen als een aanklacht tegen de rijken die zich opsluiten in hun luxeburchten terwijl buiten de armoede woedt. Zelfs ik ben niet opgewassen tegen de aandrang om me bij Engelstalige collega’s voor te stellen door te verwijzen naar Roderick Usher, de verdrietige kasteelheer die in zijn spookslot het uitsterven van zijn familietak meemaakt.

Die gothic horror mag dan wel zijn handelsmerk zijn en Tim Burton, Nick Cave en Lou Reed danken Poe op hun blote knieën voor zoveel helse fantasie, maar de grimmige meester lanceerde ook de sciencefiction en had een grote invloed op de Franse decadente dichter Baudelaire. En waar zou de thriller zijn zonder Poe? Met de creatie van Auguste Dupin stond hij aan de wieg van het moderne detectiveverhaal. Dupin, een aan lager wal geraakte en lichtschuwe intellectueel, lost misdaden op door zijn analytisch denkvermogen en creativiteit, een duidelijke voorafspiegeling van Sherlock Holmes in de boeken van Sir Arthur Conan Doyle.
Persoonlijk was Poe ook een groot liefhebber van raadsels en cryptografie en hij waagde zich zelfs aan een eigen kosmologie: Eureka, een bizarre mengeling van filosofie en wetenschap waarin je, mits wat welwillendheid, een bigbangtheorie kunt ontdekken en waarin hij intuïtief de Olbersparadox oplost – als het heelal oneindig veel sterren telt, waarom is het dan ’s nacht donker? Uw antwoord op een gele briefkaart richting Knack Focus en wie weet wint u een gepolijste schedel.

Toch stond Poe kritisch tegenover de (valse) macht van de wetenschap: in het verhaal De put en de slinger wordt een man door de inquisitie langzaam de dood in gejaagd door middel van een guillotineachtig apparaat. De sarcastische symboliek druipt van de muren: de inquisitie die zich hypocriet opstelde als de hoeder van de katholieke rede, de falende logica die het slachtoffer hanteert om te ontsnappen, de tijd die uiteindelijk alles vernietigt – hoeveel intelligentie we onszelf ook toedichten, altijd zijn er fenomenen waar we geen controle over zullen hebben. De mens, gevangen in een angstaanjagende wereld die hij niet begrijpt, doch dapper strijdend om dat beetje licht in de duisternis; existentialisme avant la lettre. Dat maakt van Poe een verbazend modern schrijver, op het visionaire af.

Roderik Six