20 jaar Friends: Portret in vijf memorabele momenten

Maandag 22 september was het exact 20 jaar geleden dat de eerste aflevering van de populaire serie Friends in de ether ging. Een terugblik in enkele memorabele momenten.

1. The One Where Monica Gets A Roommate

Op 22 september 1994 toont NBC de eerste aflevering van Friends, een nieuwe sitcom waar zowel de zender als de makers niet meteen veel van verwachten. De pilot kreeg immers van de testjury een dikke onvoldoende, de acteurs zijn zo goed als onbekend en de set-up – zes vrienden in New York – doet wel heel erg denken aan Seinfeld, dé topper van dat moment. Eigen schuld, want de scenaristen hadden hun serie aan NBC voorgesteld als ‘ Seinfeld, maar dan zonder de stand-up comedy en met meer Elaines’, én als openingszin voor de reeks kozen ze voor ‘There’s nothing to tell’, een duidelijke verwijzing naar de ‘sitcom about nothing’ Seinfeld.

Al vlug bleek echter dat Friends een gevoelige snaar raakte bij vooral het jongere publiek. Net zoals bij ons waren de jaren negentig de periode waarin adolescenten zelfstandiger werden: in plaats van uit huis te trekken om een eigen gezin te stichten, gingen ze eerst een tijdje op hun eentje wonen. De Amerikaanse sitcom volgde die evolutie, en terwijl voordien het gezin centraal stond (zie bijvoorbeeld The Cosby Show), kwam er met Seinfeld voor het eerst een reeks die draaide rond een groepje mensen die gewoon toevallig in dezelfde stad woonden, een ‘urban tribe’, zoals sociologen het noemen.

Friends borduurde daarop voort, maar wijzigde het concept op één belangrijk punt: terwijl de personages in Seinfeld elkaar eigenlijk niet konden uitstaan, zijn de zes jongeren uit Friends elkaars steun en toeverlaat. Op die manier was de reeks niet alleen een reflectie van de levensstijl van veel jonge kijkers, maar tegelijk een glamoureuze versie ervan, een utopie, tot in de veel te dure appartementen en de uitgesponnen koffiepauzes op een gewone werkdag toe. Die combinatie van hoge herkenbaarheid en verbloeming zorgde ervoor dat Friends al na een paar maanden een fenomeen was geworden: de look van de vrouwelijke personages begon het straatbeeld te domineren (vooral ‘The Rachel’, het typische kapsel van Jennifer Anniston maakte furore in de kapsalons, ook al was het volgens Aniston zelf per ongeluk ontstaan), de catchphrases doken her en der op, en de cast belandde op de cover van onder meer Rolling Stone en Vanity Fair.

Friends was een van de eerste echte ‘ensemble sitcoms’, een komische reeks die niet om één centrale figuur draait, maar waarin de personages gelijkwaardig zijn. Dat uit zich al in de titel die in tegenstelling tot The Cosby Show, Seinfeld of Frasier geen naam bevat (als werktitels circuleerden Across The Hall, Six of One, Insomnia Café, Once Upon A Time In The West Village en Friends Like Us, uiteindelijk haalde een ingekorte versie van die laatste het.) Dat de zes acteurs ook in werkelijkheid overeen leken te komen, heeft mee het succes bepaald, want zo werd de utopie niet verstoord. Hoewel af en toe verhalen opdoken over ruzies en vetes, hield het beeld van een hechte vriendengroep toch tien jaar lang stand, doordat het sextet altijd als een geheel naar buiten kwam, zowel voor publicitaire verplichtingen als tijdens de loononderhandelingen, zoals NBC nog zou mogen ondervinden.

2. The One With The Prom Video

The One With The Prom Video is een schitterende aflevering. Het idee om een ‘prom video’ als katalysator te gebruiken is al briljant, maar de manier waarop je met enkele oude beelden een volledig verhaal krijgt over de jeugd van Monica, Rachel en Ross is een schitterend lesje in efficiënt vertellen. Maar dat is natuurlijk niet waarom deze aflevering door de Amerikaanse fans is uitgeroepen tot de beste uit tien jaar Friends. Neen, dat komt doordat hier na anderhalf jaar trekken en afstoten het gouden koppel voor het eerst (maar niet voor het laatst) samenkomt, in wat wellicht de meest ontroerende scène uit de reeks is.

Het zegt veel over de speciale positie van Friends. Hoe grappig Seinfeld en Frasier ook waren, je leefde zelden of nooit met die series mee. Maar naar Friends keek je omdat je sympathie had voor een van de personages, omdat je je erin herkende (vandaar ook de vele ‘Welk Friends-personage ben jij’-testjes die er op het internet te vinden zijn) en omdat je wou weten hoe het hem of haar zou vergaan. De serie creëerde een verbondenheid tussen de kijkers en de personages die geen enkele sitcom haar heeft voorgedaan.

Van Friends wordt daarom ook wel eens gezegd dat ze een nieuwe tv-categorie heeft geschapen: de soapcom. Terwijl in de klassieke sitcom alles draait om de grappige situaties waarin de hoofdpersonages verzeilen (vandaar ‘situational comedy’) legt Friends de nadruk op de personages zelf. En terwijl in een gewone sitcom elke aflevering een mooi afgerond verhaaltje bevat en op zichzelf kan staan, werkt Friends met lange verhaallijnen die over verschillende afleveringen, verschillende seizoenen en in het geval van de relatie tussen Ross en Rachel zelfs over de hele reeks lopen. Anders gezegd: van bijvoorbeeld Seinfeld kun je zonder problemen tien afleveringen in willekeurige volgorde bekijken, als je bij Friends hetzelfde zou doen, dan zou je na een uurtje nauwelijks nog weg kunnen in het kluwen van plots.

3. The One With Ross’s Wedding, part two

Dat Friends meer gemeen heeft met een soap dan met een gewone sitcom, blijkt wel uit de manier waarop de reeks gebruik maakt van cliffhangers. Het slot van het vierde seizoen is de beste cliffhanger uit de reeks, omdat je hier zowel een nieuwe ontwikkeling in de eeuwigdurende Ross & Rachel-geschiedenis krijgt, als de aanzet naar een nieuwe relatie: tussen Monica en Chandler, die van hun tripje naar Londen van de gelegenheid gebruik maken om het bed in te duiken.

Die affaire zou oorspronkelijk niet meer enkele afleveringen duren, maar omdat het nieuwe koppel zo goed aansloeg bij het publiek werd ‘Monica en Chandler’ een van de belangrijkste verhaallijnen van de volgende seizoenen. (Overigens is de cliffhanger van seizoen vijf ongeveer een spiegelbeeld van deze finale: Monica en Chandler willen trouwen in Vegas en zien tot hun verbazing Ross en Rachel stomdronken én getrouwd uit de kapel strompelen.)

De snelle opeenvolging van huwelijken, scheidingen, geboortes… heeft de nodige kritiek uitgelokt, voor een deel terecht: alle gedoe rond Ross en Rachel kon na een paar seizoenen soms enorm op de zenuwen werken. Aan de andere kant zijn de schrijvers er meestal in geslaagd om de grote wendingen natuurlijk te laten overkomen.

Het hielp natuurlijk dat de personages allemaal op een leeftijd waren dat de verhalen voor het rapen liggen – de periode tussen je twintigste en je dertigste is meestal de meest ingrijpende uit je leven – maar toch: terwijl in veel andere sitcoms een geboorte of een huwelijk al snel een wanhoopspoging lijkt (zie Frasier na het huwelijk tussen Niles en Daphne) zijn bij Friends de personages gegroeid en uitgediept zonder dat ze hun aantrekkingskracht verloren.

Bovendien hebben de scenaristen meestal een mooi evenwicht gevonden tussen de ingrijpende plotwendingen en de kleinere verhalen, die even aangrijpend waren (denk maar aan het vierde seizoen, wanneer Chandler verliefd wordt op Kathy, de vriendin van Joey). Friends wordt vaak onderschat, maar eigenlijk bevatten de scenario’s opmerkelijk weinig zwakke punten voor een reeks waarin zoveel is gebeurd.

4. The One After ‘I Do’

Over de invloed van 9/11 op Friends kunnen we kort zijn: er was er geen. The One After I Do , uitgezonden in de VS op 27/9/2001, eindigt met de boodschap ‘Dedicated to the people of New York City’, maar daar houdt het dan ook op. De gebeurtenissen dringen niet binnen in Friends, maar blijven aan de deur staan (zelfs letterlijk want op de deur van Joey’s appartement hangt een sticker van de brandweer van New York).

Dat zorgde er echter voor dat de kijkers in dichte drommen toestroomden, op zoek naar een wereld waar alles nog hetzelfde was en de Twin Towers nog recht stonden: Friends als vorm van escapisme. Critici vonden daarin munitie om nog maar eens op de serie te schieten, die ze verweten blind te zijn voor de gebeurtenissen in de maatschappij. Van de afwezigheid van een zwart personage tot de aanslagen op de Twin Towers die weggemoffeld worden, alles moet wijken om toch maar een sprookjesachtig beeld op te hangen van het leven als twintiger en dertiger in New York.

De critici gaan er echter aan voorbij dat Friends veel gedurfder is dan je zou denken en de Amerikaanse kijker in prime time kennis heeft laten maken met andere vormen van samenleven. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar de cliffhangers waarvan eerder sprake: zowat ieder seizoen eindigt met een huwelijk, een zwangerschap of een geboorte, maar in bijna geen enkel geval gaat het om een ‘normale’ gebeurtenis. Ross verspreekt zich tijdens de ceremonie, waardoor het huwelijk geannuleerd moet worden. Phoebe wordt draagmoeder voor haar broer – wat hem de grappige maar ook lichtelijk verontrustende uitroep ‘Yeah, my sister is having my babies’ ontlokt. Rachel raakt zwanger van Ross, maar ze besluiten om niet te trouwen. En je kunt zelfs nog verder teruggaan, naar de pilootaflevering, waarin Ross scheidt van zijn vrouw zodat die kan trouwen met een andere vrouw, én Rachel wegvlucht van het altaar. Als dat geen kritiek is op ‘het gezin als hoeksteen van de samenleving’, dan weten wij het ook niet meer.

Het knappe aan Friends is evenwel dat er nooit gepreekt werd over bijvoorbeeld het homohuwelijk of draagmoederschap. Er werd geen ophef gemaakt over de uitzonderlijke situaties waar de personages in terechtkwamen, het werd allemaal als normaal beschouwd. En dat was eigenlijk de centrale boodschap.

5. The Last One, part one and two

Het tiende seizoen was niet gepland. Al vanaf reeks acht sprak men van stoppen, en net voor het begin van nummer negen werd gezegd dat ‘dit het allerlaatste was’. De producenten waren al bezig met de finale, toen NBC op de knieën kwam vragen om er nog een seizoen bij te doen.

De reden was simpel: Friends was voor NBC ondanks het fenomenale prijskaartje (de acteurs kregen vanaf het negende seizoen 1 miljoen dollar per aflevering, producent Warner Brothers ontving voor de laatste reeks 10 miljoen dollar per show) een gigantische bron van inkomsten. Dus werd er nog een seizoen extra opgenomen. Maar daarna ging de stekker uit: na tien jaar hadden acteurs en schrijvers er genoeg van, en de kijkers van het eerste uur waren samen met de personages opgegroeid, van zorgeloze adolescenten naar gesettelde koppels, met kinderen, een vaste job en een hypotheek. Het was hoog tijd om afscheid te nemen.

Een dikke 51 miljoen Amerikanen keken in mei 2004 naar de dubbele slotaflevering (een teleurstellend cijfer, want de finale werd destijds niet eens de best bekeken Friends-aflevering aller tijden; die eer ging naar The One After The Super Bowl uit het tweede seizoen, met Julia Roberts en Jean-Claude Van Damme in een gastrol) en zagen zo het doek vallen over wat toen ‘de laatste grote Amerikaanse sitcom’ werd genoemd. Want, series als Friends moeten plaats maken voor reality, dat veel goedkoper is om te maken. Maar het einde van de sitcom is nog steeds niet voor morgen, ten bewijze: de successen van How I Met Your Mother en The Big Bang Theory.

Stefaan Werbrouck (uit onze archieven)