Van dieptepunt naar dieptepunt: wat een getekend, pratend paard ons leert over depressie

Als het vierde seizoen van animatiereeks BoJack Horseman ons iets leert, is het dat het depressieve titelpersonage niets bijleert. En dat is ook de bedoeling. Of hoe een animatiereeks over een pratend paard de meest consequent waarheidgetrouwe weergave van psychische problemen werd.

Toen streamingservice Netflix op 22 augustus 2014 de animatiereeks BoJack Horseman online plaatste, had CEO Reed Hastings weinig redenen om te vermoeden dat de serie ook echt zou aanslaan – laat staan dat het door critici en een cultfollowing omarmd zou worden. Het was de zoveelste alternatieve meta-sitcom over een onaangename mannelijke antiheld van middelbare leeftijd. Het zoveelste portret van de keerzijde van beroemdheid. Hoorde thuis in een groeiend rijtje ‘subversieve animatiereeksen voor volwassenen’. En het ging over een pratend paard.

Het verhaal volgt BoJack Horseman, ingesproken door acteur Will Arnett, die u misschien wel kent van zijn rol in Arrested Development. Titelpersonage BoJack maakte naam als de in Cosby-trui gehulde hoofdrolspeler in de kleffe jarennegentigsitcom Horsin’ Around – denk: Full House – maar is nu op de dool geraakt in het toxische ‘Hollywoo’. BoJack is roekeloos, drinkt, vloekt, duikt met de halve wereld in bed, schoffeert de andere helft en kijkt verbitterd naar herhalingen van zijn eigen show.

‘Waarom is het leven niet meer als in Horsin’ Around? Alle problemen handig opgelost in 22 hilarische minuten‘, zal hij over zijn moment de gloire zuchten in het derde seizoen. ‘Je bent een miljonair en een filmster. Je vriendin houdt van je en je speelt in je droomprent. Wat wil je nog meer?’ vroeg de goudgele labrador Mr. Peanutbutter al in het tweede seizoen, ‘Wat is het universum je nog meer verschuldigd?’ BoJack keek beschaamd weg: ‘Ik wil een goed gevoel over mezelf hebben. Zoals jij dat hebt. Ik weet niet hoe dat moet. Ik weet niet of ik dat kan.’

Het is dat vraagstuk dat centraal staat in de reeks: kunnen we in al ons streven naar geluk nog gelukkig zijn? We krijgen tegenwoordig het idee dat meer succes – een droomjob, een droomleven, een droomvriendengroep en een droomrelatie – op de een of andere manier moeilijke denkprocessen en wereldbeelden ongedaan zal maken. Maar dat klopt niet. En dat wordt voor BoJack en de kijker pijnlijk duidelijk.

Van Hollywoodsatire tot depressiediagnose

Je kan de serie zien als een satire op Tinseltown, wat het ook is. Iedereen probeert het te maken in Hollywood. De weinigen die echt iets bereiken zijn ofwel depressief – zoals BoJack – ofwel zijn ze escapistisch zorgeloos, zoals Mr. Peanutbutter. Maar ook in de echte wereld streven we naar promoties op het werk, diploma’s, flirts, de nieuwste smartphone… En elke keer hopen we dat het ons tevreden stelt. Dat het ons gelukkig zal maken.

Precies daarom is BoJack Horseman zo’n confronterende serie. Iedere aflevering is doorspekt van diepgravende conversaties en monologen over verdriet, vervreemding en andere zielenroerselen. De serie legt op een humoristische en slimme manier uit hoe het is om te leven met depressie; het gaat over het leven en er klaar mee zijn.

Dat blijft ergens misschien vreemd. Als je denkt aan het soort tv-reeksen dat geestelijke gezondheid op de meest eerlijke manier kan verkennen, zal de gemiddelde kijker niet meteen BoJack Horseman aanhalen. Dat was ook niet het plan van de maker Raphael Bob-Waksberg. Tijdens een interview met VICE zegt hij: ‘Het doel was nooit om een diagnose van BoJack uit te stippelen. Ik probeer dit personage zo eerlijk mogelijk te schrijven.’

Toch is er meer van aan, zo blijkt. Vorige zomer, in Los Angeles, vertelt hij aan ons dat de verhalen wel degelijk onder zijn huid kruipen: ‘Ik weet niet of ik depressief ben omdat ik BoJack Horseman schrijf, of dat ik BoJack Horseman schrijf omdat ik depressief ben.’ Hij weet het dan zelf misschien nog niet zeker, maar voor ons is deze serie de beste weergave van depressie sinds lang. Het klopt. Alles wat je ziet. Ook al is het verpakt in een helder kleurenpalet met dierenpersonages, geïllustreerd door de briljante Lisa Hanawalt. Misschien is dat het enige wat helpt om de zwaarheid die de show heeft ietwat te verteren.

Het idee voor de serie was vanaf het begin om de perceptie van het soort verhalen dat animatie kan vertellen te verbreden, legt Raphael Bob-Waksberg aan ons uit: ‘Daar bestaan heel wat vooroordelen over. Mensen die denken dat ze al weten wat voor verhalen animatie kan vertellen en welke karakters het kan tonen zullen sowieso sceptisch zijn. Op langere termijn draaien ze wel bij, weet ik uit ervaring. Ik ga niet liegen: ik wil natuurlijk dat mensen van mijn werk genieten. Een deel van mij denkt: rot allemaal op. Het maakt mij niet uit wat anderen zeggen.’

Maar de waarheid voor elke artiest, weet de showrunner, is dat je een connectie wil met mensen: ‘En als dat niet lukt, of het nu gaat over het publiek of de critici, dan doet dat pijn. Het voelt alsof ik me kwetsbaar opstelde en mensen tomaten naar me gooiden. Dat is misschien een beetje de BoJack in mij. Als je kunst creëert, gooi je jezelf altijd over de kloof en hoop je dat iemand aan de andere kant je opvangt.’

En bij deze reeks was er een massaal vangnet.

Van dieptepunt naar dieptepunt

Het vierde seizoen, dat vanaf vandaag integraal op Netflix staat, begint met meer dan 20 voicemails van feministische blogger Diane, die een spoorloze Bojack probeert te bereiken terwijl de absurde politieke campagne van Mr. Peanutbutter, die gouverneur van California wil worden, op de achtergrond helemaal uit de hand loopt. Het is een verhaallijn die doorheen het hele seizoen zal lopen, een duidelijke kritiek op de inmenging van Hollywood de afgelopen Amerikaanse verkiezingsperikelen.

De paardman zelf krijgen we de volledige eerste episode niet eens te zien. Hij heeft andere dingen aan zijn hoofd. Bojack moet zich dit seizoen plots over zijn familie ontfermen, waaronder zijn moeder, die in de eerste aflevering van het tweede seizoen ijskoud stelde dat hij nooit gelukkig zou worden: ‘Je bent gebroken geboren, dat is je erfrecht. Je kunt je leven vullen met projecten, je boeken en films en vriendinnetjes, maar dat alles maakt je niet heel. Je bent Bojack Horseman. Daar is geen remedie voor.’

In het vorige seizoen, na de dood van de voormalige Horsin’ Around kindster Sarah Lynn, werd Bojack zich bewust van zijn destructief gedrag en de gevolgen voor zijn omgeving. Hij kan zo niet blijven doorgaan. Hij kan geen domme dingen blijven doen of zeggen en zich daarna schuldig voelen alsof het dan niet erg meer is. Hij moet zijn leven beteren. ‘Wat kan ik nog meer zeggen? Alles wat er fout gaat, ligt aan jou’, zei Bojack zijn vriend en huisgenoot Todd in de tiende aflevering, ‘Het komt niet door de alcohol of de drugs of de rottige dingen die je overkwamen in je carrière of in je jeugd. Het ligt aan jou.’

Niet dat het hoefde uitgesproken te worden: BoJack weet dat hij een asshole is. Hij weet dat hij gevaarlijk leeft. Maar hij blijft nog steeds leven. Hij zinkt van dieptepunt naar dieptepunt. En hij probeert om beter te worden. Dat is niet simpel.

BoJack moet decennia van slecht gedrag afleren. Het is geen plotse of eenvoudige overgang. Iedereen kan je vertellen dat het erg gemakkelijk is om slechte beslissingen te nemen en in oude gewoontes te hervallen wanneer het leven je in de kont heeft geschopt. Hoe we onszelf daarvoor vergeven is de rode draad van het vierde seizoen, bijzonder intens weergegeven in de zesde aflevering, waarin BoJack een constante innerlijke, zelfkwellende monoloog voert terwijl hij probeert – en faalt – om goed te doen voor zijn familie en vrienden: ‘Je bent waardeloos. Je bent waardeloos. Je bent waardeloos. Wees gewoon gelukkig.’

Net dat is uiteindelijk het geweldig frustrerende aspect van BoJack Horseman: na vier seizoenen kan je met zekerheid zeggen dat deze serie rond de pot blijft draaien. Dat dat ook het punt is. De plot is geen bevredigend verhaal dat van punt A, waar alles slecht is, naar punt B, waar alles goed is, gaat.

We weten niet eens zeker of de reeks toewerkt naar het moment waarop BoJack gelukkig is. ‘Heb ik ook geen idee van’, gaf de maker toe. Telkens hij op de goede weg lijkt te zijn, knalt BoJack opnieuw keihard tegen een muur aan. Hij stelt mensen teleur. Hij stelt zichzelf teleur. En BoJack eindigt altijd weer waar hij begonnen is: uitgeblust op de sofa voor de televisie, aan het kijken naar herhalingen van zijn vertrouwde sitcom.

Dat is frustrerend, omdat je als kijker wil dat dit personage een happy end bereikt. Het is geweldig, omdat het trouw blijft aan de realiteit van BoJack zijn depressie. Het is ontzettend moeilijk om elke dag het juiste te doen en positief in het leven te staan, dus de meeste mensen doen het niet.

‘Ik haat dit. Iets ergers bestaat niet’, hijgt BoJack tijdens het hardlopen op het einde van seizoen 2. Een medejogger drukt hem op het hart dat het gemakkelijker wordt: ‘Maar je moet het elke dag doen. Dat maakt het zwaar. Toch wordt het gemakkelijker.’ Bojack kijkt naar de helderblauwe hemel en knikt: ‘Ok.’