Tom Waes trekt naar de hongersnood: ‘Wij dragen verantwoordelijkheid omdat we de andere kant op kijken’

© VRT

Elke dag vluchten er zo’n 3.000 Zuid-Soedanezen weg van het geweld en de hongersnood in hun thuisland. Zij komen terecht in het grootste vluchtelingenkamp ter wereld: Bidibidi in Oeganda. Tom Waes trok er voor de campagne 12-12 naartoe en getuigt over zijn ervaringen.

‘Sinds kort is het Bidibidi-kamp het grootste vluchtelingenkamp ter wereld. Er komen dagelijks 3.000 mensen bij, waardoor er nu een kleine 300.000 vluchtelingen vast zitten’, schetst Tom Waes de setting van de speciale aflevering van Reizen Waes nu zondag. ‘Ik had voordien al een beeld van de situatie: droge vlaktes vol met tenten, mensen die weemoedig op de grond zitten en amper iets te eten krijgen.’

‘Maar het was net andersom: de Zuid-Soedanezen bouwden er hun eigen dorpen, hebben er een sociaal leven en openen er zelfs kleine cafeetjes. Vluchtelingen worden op een constructieve manier geholpen: ze krijgen geen geld, maar spullen die ze nodig hebben om voor zichzelf te zorgen.’

Hoe gaan de Oegandezen om met die toestroom van vluchtelingen?

WAES: Zo goed dat ik er zelf van schrok. Ik sprak met een Oegandese politieagent en stelde hem diezelfde vraag. Hij antwoordde: “Hoe bedoel je? Wij vangen mensen op omdat ze door een hel gingen.”

De evidentie van zijn woorden overviel me. Zo zie je maar hoeveel wij, West-Europeanen, van hen kunnen leren. Ik ben er zeker van dat de Oegandezen ons met open armen zouden opwachten als wij België moesten ontvluchten. Andersom weet ik het zo niet.

Wist je al veel over de situatie in Zuid-Soedan?

WAES: Absoluut, we zijn drie jaar geleden voor Reizen Waes met dezelfde ploeg naar daar gereisd. Je voelde al dat er spanningen waren toen de nieuwe president (Salva Kiir Mayardit, nvdr.) verkozen werd. Toch hadden we nooit gedacht dat de machtsstrijd tussen de president en de vicepresident (James Wani Igga, nvdr.) in een bloederige stammentwist zou ontaarden. Zo bezochten we de stad Bor drie maanden voordat Rudi Vranckx er verslag uitbracht over een massamoord op 30.000 mensen. Dan schrik je toch wel even.

De humanitaire crisis wordt vergeleken met de Tweede Wereldoorlog.

WAES: Terecht. De situaties zijn erg gelijksoortig: het gaat in beide gevallen om een massale volksverhuizing als gevolg van een bloederige oorlog. Bedenk daarnaast dat het woord ‘etnische zuivering’ ook toepasselijk voor de situatie in Zuid-Soedan en dan klopt het plaatje helemaal. Wij zetten onze kinderen destijds ook op de trein omdat het hier niet veilig was. We stuurden hen naar een meer stabiele omgeving, waar er voor hen gezorgd werd. En zo hoort het ook, maar op de ene of de andere manier zijn we dat een beetje kwijtgeraakt. Wij zeggen gewoon: ‘Niks mee te maken, deur dicht.’

Tom Waes trekt naar de hongersnood: 'Wij dragen verantwoordelijkheid omdat we de andere kant op kijken'
© VRT

Welke rol spelen de media in die ‘deur dicht’-houding?

WAES: Zij zijn een drijvende kracht achter die ver-van-mijn-bedshow. Bij de aanslagen in Manchester viel me dat ook op. Tweeëntwintig mensen sterven en ons nieuws staat er vol van. Dat is natuurlijk verschrikkelijk en er is niets fout aan als je dat brengt. Vorige week stierven er 280 mensen op een markt in Bagdad en daar wordt hier niet over geschreven. Hoog tijd om te beseffen dat het schoentje daar knelt.

Maar we zijn allemaal verantwoordelijk voor situaties zoals die in Zuid-Soedan. Ieder van ons heeft een smartphone waar lithium in zit. Wij staan de Chinezen onbewust toe om Afrikaanse mijnen leeg te roven zonder de lokale bevolking daar een cent voor te geven. Wij dragen verantwoordelijkheid omdat we de andere kant op kijken. Niet op een persoonlijk niveau, maar wel op het politieke.

Jullie willen voornamelijk de hongersnood aankaarten, maar die zien we niet expliciet in de reportage. Hoe is die problematiek dan wel voelbaar?

WAES: Het zijn inderdaad niet de typisch uitgemergelde kinderen die we al duizend keer zagen. Maar het is wel zo dat die mensen afhankelijk zijn. Er stopt dagelijks een vrachtwagen die iedereen van wat maïsbloem met bonen voorziet. Maar als niemand helpt, gaat die vrachtwagen plots niet meer opdagen. Gevolg: er dreigen wereldwijd 20 miljoen mensen te sterven.

Je na de reportage omdraaien en zeggen dat dit niet jouw probleem is, dat is bijna hetzelfde als bijdragen aan een massamoord. Die verantwoordelijkheid is om ziek van te worden.

Wat onderscheidt deze reportage van de vorige afleveringen van Reizen Waes?

WAES: Ik heb bij geen enkele Reizen Waes moeten huilen, nu stond ik daar samen met de hele ploeg te janken. We zagen wel veel ellende in landen als Bangladesh en Haïti, maar dit greep ons op een andere manier bij de keel. Niet alleen het kamp, maar vooral de verhalen. Sommige vrouwen vertelden ons hoe ze onderweg tientallen keren verkracht werden door soldaten. Hoogzwangere tienermeisjes liepen dagenlang zonder te eten richting grens, sommigen kregen in de selectiecentra te horen dat ze HIV opgelopen hadden. Hoe kunnen we daar in België zo weinig over horen?

Zijn jullie er in geslaagd om die ellende een gezicht te geven?

WAES: Ik denk dat de 22-jarige Victoria dat gezicht weleens kan zijn. Ze was samen met haar dochtertje van tien gevlucht. Haar vader was vermoord, haar moeder moest ze achterlaten wegens te ziek. Zij maakt die pijn concreet en daar zijn we haar ontzettend dankbaar voor. Ik heb mezelf moeten pushen om haar bepaalde vragen te stellen, die ik bij een doorsnee Reizen Waes niet had gesteld. Ze vertelde over haar moeder die ze noodgedwongen achterliet, maar ik voelde me verplicht om ook naar haar vader te vragen. Toen ze vertelde wat er met hem gebeurd was, brak ik.

Tom Waes trekt naar de hongersnood: 'Wij dragen verantwoordelijkheid omdat we de andere kant op kijken'
© VRT

Kan je dat relativeren als je thuiskomt?

WAES: Deze keer was het echt moeilijk. Ik merk dat Reizen Waes meer en meer aan mijn lijf blijft plakken, maar je schuldig zitten voelen zet geen zoden aan de dijk.

In de wagen naar huis ben ik wel even kwaad geworden. Ik zette de radio aan en hoorde Geert Bourgeois over een communautaire kwestie praten. Dan vraag je je echt af waar de wereld naartoe gaat. Maar ik probeer die woede te kanaliseren en er iets waardevols mee te doen.

Als we de 12-12-campagne op 4 juni steunen, wat gebeurt er dan met ons geld?

WAES: Dat is eigenlijk de grote drijfveer achter deze reportage: duidelijk maken waar het geld naartoe gaat. Je kent de typische reportages waarin Angelina Jolie een kamp bezoekt, maar die zijn niet concreet. Het leed krijgt geen gezicht. Ik denk dat het ons voor het eerst gelukt is om te tonen hoe dat werkt.

Wat krijgen die mensen? Een deken, een pot, een jerrycan, een tent en stokken, een stukje grond, iedere dag wat eten en vooral: medische en psychologische hulp. Je ziet hoe veerkrachtig mensen kunnen zijn en wat ze in zo’n omstandigheden kunnen opbouwen.

Reizen Waes 12-12, zondag 4 juni op Eén om 21u20.

Wie de campagne ‘Hongersnood 12-12’ wil steunen, surft best naar www.1212.be.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content