De sterren van Tytgat Chocolat: ‘Iemand met een beperking weerman, waarom niet?’

© /

Marc Bryssinck waagt zich met zijn spelers van Theater STAP, die allemaal een mentale beperking hebben, aan een nieuw hoofdstuk met Tytgat Chocolat. Een warm gesprek met de artistiek leider over zijn missie: ‘Hier worden geen compromissen gesloten.’

Het moet een unicum zijn in de Vlaamse televisiegeschiedenis: een zondagavondreeks waar Wim Opbrouck, Frank Focketyn en Jan Decleir in meespelen, maar waarin ze niet met de aandacht gaan lopen. En toch is het zondag zover, want in het hartverwarmende Tytgat Chocolat staan de schijnwerpers gericht op Jelle Palmaerts, Jan Goris, Jason Van Laere, Gert Wellens en Peter Janssens van Theater Stap. Het gezelschap werkt al jaren op professioneel niveau met spelers met een mentale beperking. Optreden doen ze in theaters overal ter wereld, hun gewone dagen brengen ze door in Dagcentrum Kasteel in Turnhout.

Wanneer we daar rond de middagpauze binnenvallen, blijkt dat ook rijzende sterren van de primetimefictie de afwas moeten doen. Jelle Palmaerts, die het hoofdpersonage Jasper vertolkt en eerder met Gust Van den Berghe op de Croisette in Cannes stond, begroet ons tussen twee af te drogen kopjes door. Ook van artistiek leider Marc Bryssinck, krijgen we een snelle goeiedag, voor hij zich weer mengt in de gezellige après-lunchdrukte.

Een halfuurtje later, het middagmaal achter de rug en een koffie bij de hand, zoeken we een rustiger plekje op. Bryssinck kwam hier terecht als jazzmuzikant, die eind jaren 80 meewerkte aan de tweede productie van Theater Stap. In 1993 was hij de eerste gastregisseur in de Stapgeschiedenis, een taak die later onder meer voor Sidi Larbi Cherkaoui zou zijn weggelegd. Vandaag leidt hij Stap al zo’n twintig jaar. ‘Het is mijn verantwoordelijkheid om alles eruit te halen wat er artistiek in zit’, verwoordt hij het zelf.

Marc Bryssinck.
Marc Bryssinck.© Vincent Custers/ De Mensen

En dat is veel, heel veel. Els Laenen, die ook een rolletje heeft in Tytgat Chocolat, kent u nog uit Met Man en Macht. Andere Stappers speelden in Heterdaad, In Vlaamse Velden, Professor T., Familie, Clan en Code 37.


MARC BRYSSINCK: Niet elk jaar is grand cru, maar om de drie à vijf jaar hebben we zo eens een mirakeljaar. Ik herinner mij een seizoen dat we én in deSingel én in de Bourla én in hetpaleis speelden. Maandag vertrekken we naar Korea, een paar maanden geleden speelden we in Iran.

VOYEURISME

Maar nu is er dus Tytgat Chocolat, over een inpakker in een chocoladefabriek die verliefd wordt op een van zijn collega’s, een meisje van Kosovaarse afkomst. Wanneer zij wordt uitgewezen, reizen haar collega’s, Jasper op kop, haar achterna. De reeks, geschreven en geregisseerd door Bryssinck en Filip Lenaerts, wordt in de eerste plaats aangeprezen als hartverwarmend.

Het is de houding die veel mensen zullen aannemen: eerst de vertedering, daarna pas kijken naar de artistieke kwaliteit.

BRYSSINCK: Dat stoort mij niet. Of mensen nu in het theater zitten omdat ze ons kennen van tv of uit een vorm van voyeurisme, maakt mij niet uit. Het belangrijkste is dat mensen komen kijken, zodat wij kunnen tonen wat wij schoon en relevant vinden.

En het ís ook hartverwarmend, het ís een feelgoodverhaal. We hebben ervoor gekozen om iets te vertellen over de wereld van vandaag, voor een breed publiek, dat de mensen genereus tegemoet komt. Maar wie weet maken we binnenkort iets veel weerbarstigers. Stap kan heel veel aan.

De sterren van Tytgat Chocolat: 'Iemand met een beperking weerman, waarom niet?'
© /

Maar theater is geen televisie. Hoe hield u in uw schrijfwerk rekening met uw acteurs?

BRYSSINCK: Stap maakt heel visueel theater, met niet te veel taal, omdat onze acteurs het heel moeilijk hebben om tekst te onthouden en die ook nog eens juist te behandelen. Wanneer mensen met elkaar spreken, zijn er altijd subtexten, verborgen agenda’s om het cynisch te zeggen. De Stappers hebben geen verborgen agenda’s. Een eenvoudig gesprek aan de keukentafel, met al zijn kleine subtiliteiten, is voor hen heel moeilijk om te spelen.

Het komt er dan op aan om de teksten te schrijven zoals zij het zelf zouden zeggen. Regelmatig hebben we afgetoetst hoe zij reageren, hoe zij kwaad worden en verdrietig zijn. Slaan zij met hun vuist op tafel of zeggen ze helemaal niks? De acteur is soeverein.

Draaien jullie acteurs vlot mee in de machine die een tv-productie is?

BRYSSINCK: Ze zijn sneller moe én geven ook sneller toe als ze erdoor zitten. Een valide acteur zal misschien doorgaan, soms tegen beter weten in, maar bij de Stappers is het soms schrikken hoe ze overmand worden door de vermoeidheid of de emotie. Maar moe zijn door keihard te werken is niet erg, beter dat dan moe zijn van verveling.

En heel vaak horen we hetzelfde liedje: we gaan voor deze scène een uurtje of twee meer tijd inplannen, omdat het met één van jullie acteurs is. Je moet er niet te veel eieren onder leggen, zeiden wij. En achteraf blijken ze de opnames bijna nooit te hebben vertraagd.

Ook al staat de bus te wachten om naar de luchthaven te vertrekken, zij zullen de zaken niet sneller doen dan normaal. Ze zullen dat hemd of die T-shirt nog steeds met de grootste zorg opplooien en in hun koffer stoppen.

Op voorhand wisten we dat de 82 draaidagen van Tytgat Chocolat, met opnames in heel Europa, zwaar zouden zijn. Tegelijk is die tijd nodig als je het goed wil aanpakken. Wij zijn geen veelmakers, we maken tijd voor de dingen. Iemand die hier aankomt om op vier weken een stuk op de planken te brengen, komt er niet in. Je ziet helaas dat dat steeds vaker gebeurt in het theater, met kwaliteitsverlies tot gevolg.

Onze acteurs kun je niet vragen om het stuk op voorhand eens te lezen en na één gezamenlijke lezing zwaar te repeteren. Je moet het voelbaar maken voor hen. Als voorbereiding voor een stuk rond jodenvervolging gingen we naar Auschwitz. Toen we het over dementie wilden hebben, gingen we cake bakken in een woonzorgcentrum. Je moet hen de kans geven om zich de wereld van het stuk toe te eigenen.

Soms is hun tempo de grootste handicap. De wereld gaat snel, en zij volgen niet. Ook al staat de bus te wachten om naar de luchthaven te vertrekken, zij zullen de zaken niet sneller doen dan normaal. Ze zullen dat hemd of die T-shirt nog steeds met de grootste zorg opplooien en in hun koffer stoppen. Moeten ze dat doen op een podium voor 800 man? Dan zal dat op exact dezelfde manier gebeuren.

Hebben de Stappers ook zelf actief bijgedragen aan het scenario van Tytgat Chocolat?

BRYSSINCK: Zeker. Jelle zit bijvoorbeeld op de muziekschool. Zijn enige liefde is muziek, van een relatie wil hij niet weten. Zijn personage Jasper zegt exact hetzelfde in de serie, maar wordt vervolgens wel verliefd. We weten dat iemand als Peter Janssens geniaal is als je hem maar de ruimte geeft. Het is gewoon kwestie van de camera te laten lopen, wat we dus ook hebben gedaan. Peter heeft daar een prachtige monoloog over de liefde ten beste gegeven, los uit de pols.

Als kijker zal je heel snel loslaten wie er een handicap heeft en wie niet. Het enige waar je mee zal bezig zijn is: hoe gaat dit verdekke aflopen?

De meeste valide acteurs in Tytgat Chocolat werkten eerder al samen met Theater Stap.

BRYSSINCK: En het was een blij weerzien met hen. We zagen Wim Opbrouck bijvoorbeeld meteen als bedrijfsleider Roman Tytgat. Op het moment van de opnames toerde Wim Europa rond met Alain Platel, maar toch zegde hij toe, net omdat hij ons kent. Spelen met de Stappers maakt bijna altijd indruk op een acteur. Voor de meesten is het ook een leerproces. Sidi Larbi Cherkaoui maakte op zijn 23ste een voorstelling met ons en zegt nog steeds dat die bepalend was voor zijn werk vandaag.

Onze acteurs zitten heel erg in het moment. Als zij kwaadheid moeten spelen, zijn ze écht kwaad. Dat maakt dat, wanneer de balans tussen de acteurs goed zit, er een bijna voelbare energie ontstaat, die alle acteurs optilt. Er is een scène tussen Jelle en zijn tv-vader Frank Focketyn die dat heel mooi illustreert. Jelle speelt beter door de voorzet van Frank, maar daar valt het niet stil, het gaat heen en weer.

Als kijker zal je heel snel loslaten wie er een handicap heeft en wie niet. Het enige waar je mee zal bezig zijn is: hoe gaat dit verdekke aflopen?

De sterren van Tytgat Chocolat: 'Iemand met een beperking weerman, waarom niet?'
© /

NIET GOED GENOEG

Hoe veroverde Theater Stap in het begin zijn plaats in het culturele veld?

BRYSSINCK: Erik Wouters richtte Stap op vanuit om de echtheid en integriteit in het spel van acteurs met een mentale beperking artistiek te onderzoeken. Hij bedoelde Stap nooit als therapie. Onze acteurs moeten niet gedynamiseerd worden. Ze voelen zich goed in hun vel, ze zijn niet ziek.

De Turnhoutse Warande heeft ons verhaal meteen opgepikt en ons het grote podium gegeven. Neerpelt volgde, Tongeren sprong mee op de kar…Voor we het wisten, speelden we in twintig culturele centra, drie jaar later stonden we in Berlijn en Parijs.

Het geheim? We durven hoog dromen en sluiten geen compromissen. Theater Stap vertrekt niet vanuit het charmante of hartveroverende van mensen met een mentale beperking. Onze voorstellingen staan er en doorstaan het objectieve oordeel. En af en toe zeggen we: dit is niet goed genoeg, en dan doen we het ook niet.

Jullie werken vaak met gastregisseurs. Hoe selecteert Stap zijn projecten?

BRYSSINCK: In het verleden kwamen regisseurs af met vreemde voorstellen, met zwaar teksttheater van Tsjechov bijvoorbeeld. Maar we zijn bereid om veel te proberen. Eigenlijk zijn het de makers zelf die mij het meeste interesseren. Wie enkel zijn eigen oeuvre wil uitbreiden, is hier aan het verkeerde adres. Je komt hier om mensen te ontmoeten, kennis te delen, te leren van onze mensen. Je moet geïnteresseerd zijn in mensen, niet enkel in hun beperkingen.

Soms zie je iets dat door het personeel van een dagcentrum gemaakt is op twintig woensdagen. Dat mag je niet vergelijken met wat wij doen.

Ik zie een oude affiche hangen, van een Europees festival voor theater door acteurs met een beperking dat jullie in 1989 organiseerden. Hoe staat Stap, als professioneel gezelschap, aangeschreven in die scene?

BRYSSINCK: We hebben dat één keer georganiseerd en daarna nooit meer. Dan creëer je een apart podium, enkel voor ‘speciale’ mensen. Bij Stap willen we de lat zo hoog leggen dat we in het reguliere circuit uitgenodigd worden.

Dat verschil in aanpak maakt het moeilijk voor de kijker. Soms zie je iets dat door het personeel van een dagcentrum gemaakt is op twintig woensdagen. Dat mag je niet vergelijken met wat wij doen. We hebben een acteur die meespeelt sinds het begin en dus al 33 jaar actief is. Sommige van onze spelers stonden honderden keren op een podium en hebben heel de wereld al gezien.

Ik vind het goed en belangrijk dat er sociaal-artistiek theater bestaat, maar dat is niet wat wij doen. Dat betekent dat we soms ook mensen moeten ontgoochelen die hier graag willen spelen. Niet iedereen met een mentale beperking is een acteur. Vaak ontbreekt of het talent of de attitude om er keihard voor te werken. Wie hier mee wil spelen, moet fysiek in orde zijn, kritiek kunnen verdragen, soms feestjes laten schieten en hobby’s on hold kunnen zetten.

Jullie acteurs zijn zowat de enige mensen met een beperking dit najaar op tv. Vindt u dat er te weinig ruimte is voor handicaps op de televisie?

BRYSSINCK: Het tv-milieu blijft een plastieken wereld; Wie mooi is volgens het geijkte ideaal, heeft al half gewonnen. We missen beperkingen op televisie, maar ook kleur. Er liggen nog veel kansen binnen handbereik.

Ziet u een van uw acteurs ook presenteren?

BRYSSINCK: Ik zie nog vanalles gebeuren, maar niet noodzakelijk met onze acteurs. Ik wil nog zoveel met hen doen. Laat ons zeggen dat het leven lang genoeg is, maar niet breed genoeg.

In het buitenland zie je mensen met een berpeking zichtbaarder worden. Een Engelse dame met het syndroom van Down heeft al vijftien jaar een danscarrière en geeft les, het kan dus. Of misschien leveren we toch een presentator of weerman binnen een paar jaar. Waarom niet?

De sterren van Tytgat Chocolat: 'Iemand met een beperking weerman, waarom niet?'
© /

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content