Theater: De schijn van het zijn

In ‘Verre Vrienden’ van ’t Arsenaal staat een jonge ploeg op de scène die eerlijk speelt en met overtuiging.

Het Mechelse gezelschap ’t Arsenaal is het sterkst in familiestukken. De nieuwste productie Verre vrienden [Absent Friends] ( * * * oe ), een zwarte komedie van Alan Ayckbourn uit 1974 is daar een goed voorbeeld van. Artistiek leider Michaël De Cock vertaalde, bewerkte en regisseerde het stuk en schopte uit de jonge acteurs wat eruit te schoppen valt. In een paar zit er meer kwaliteit dan in deze productie te zien is, maar dat weten ze zelf nog niet. Of ze twijfelen, kan ook. Maar, het resultaat mag er zijn. Bijkomend applaus: de geschiedenis mag niet verloren gaan. De maatschappelijke evolutie… van niks naar alles en naar, ja máár… is de nieuwe generatie van twens niet zomaar komen aanwaaien.

In de jaren zestig kon alles omdat alle macht aan de jeugd was. Neem nu het seksleven. Vreemdgaan is van alle tijden, maar vóór en na mei ’68 was het een plicht. Geen remmingen en het ene koppel zei alles en het andere niets. Zowel man als vrouw wist dat de partner shopte. Het heeft zijn sporen nagelaten in de literatuur. En van de literatuur het sterkst in de afdeling toneel. De Engelse toneelauteur Alan Ayckbourn is daar een sprekend voorbeeld van. In 1959 schreef hij zijn eerste stuk, The Square Cat. Het hippiedom is saai en vervelend terwijl iedereen uitschreeuwt dat het cool en dé max is. Die zichzelf knuffelende tegenspraak heeft Ayckbourn in al zijn stukken bewaard. Het leverde hem de titel op van Satirische Meester in de Ontmaskering van de Middenklasse.

Het gegeven is banaal. Tweeëneenhalf koppels komen samen. De bijeenkomsten worden zeldzamer met het ouder worden, maar elke gelegenheid is goed. Deze maal de thuiskomst van een vriend wiens Spaanse vriendin enkele maanden voordien verdronken is. De verhouding stond net op het punt open te bloeien. De kerel moet dus getroost worden. De vriendschap tussen de vrienden en de koppels blijkt echter te stinken als de pest, terwijl iedereen volhoudt dat hij lekker ruikt. En tot ieders verbazing hoeft de kerel niet getroost te worden. Hij loopt er verdomd vrolijk bij. Want goed geboerd heeft hij wel, in de toerismebranche van de Spaanse kusten. Dat zie je aan zijn omvang en aan de zwemvliezen die hij draagt en in het derde bedrijf als handschoenen gebruikt. Hij slaat er de vrienden [m/v] mee om de oren, want goede raad gaat gepaard met een flinke por, schop en streling.

Wanneer alle komedie tragedie is geworden, de zwaarste ‘zondaars’ letterlijk onder de smurrie zitten, gaan hun kleren in een wasmachine. Dat gebeurt via de wet van de geleidelijkheid. Als het licht dooft blijft een zachte spot de wasmachine belichten. Hij slaat aan, hop, sopwater en de trommel begint aan zijn tocht, nu eens linksom dan weer rechtsom. Alsof hij niet weet welke richting te kiezen. Hij symboliseert het gevoel waarin de vriendenkring achterblijft. De wasmachine in werking, een logische en toch prachtige vondst. Omdat hij zo alleen staat. Een zwakke zon pal in het midden van een verre achtergrond. Komt hij op of gaat hij onder? Maar die vraag is voor de toeschouwer, niet voor de personages. Straks is alles weer proper en de komedie kan opnieuw beginnen.

Een jonge ploeg die eerlijk speelt en met overtuiging. Met als meest opvallende Ikram Aoulad. Ze speelt haar rol van jong moedertje zoals het hoort, met aarzelende twijfel omgezet in puntige motoriek. Mits een goede begeleiding kan zij diepterollen aan en personages uit historische stukken van Ibsen, Schnitzler Tsjechov, Beckett en Pinter. Want vermoedelijk bijt ze zelfs niet fout in mannenrollen. Junior Mthombeni speelt naturel, al vraagt zijn enthousiasme bij momenten om de zweep. Niet springen! Huppelpas is genoeg! Ook de overige acteurs verdienden de ruiker die traditioneel na de première gegeven wordt.

Er ligt veel stof op het stuk. Michaël De Cock heeft het verwijderd door een sprankelende vertaling en een regie zonder experimenten. Het zou de boodschap verminkt hebben. Hij heeft zelfs de stafleden van de productie weten in te tomen. Ze kennen hun plaats. Zijn sterkste verdienste is echter het omzeilen van de gedateerdheid door de hypocrisie centraal te stellen. De oudere toeschouwers herkennen situaties. De jongere zien dat de tolerante opvoeding vaak, maar al te vaak, gebouwd is op valsheid en verraad.

Het enige minpunt van deze productie zit in het eerste kwartier. Er wordt voornamelijk óp het publiek gespeeld. Eenmaal de Spaanse gast gearriveerd wordt dat minder, zonder geheel te verdwijnen. Het kwetst een gebaar van een speler. Wanneer hij het publiek aanwijst, de vinger op de wonde legt. Lach maar, maar jullie zijn in hetzelfde bedje ziek.

Ach, overal is wat. Verre Vrienden van ’t Arsenaal verdient volle zalen en is een familiespektakel voor jong en oud. Voor kinderen onder de twaalf jaar een babysit vragen. Die na thuiskomst wordt opgehaald of zelfstandig naar huis kan. Want sommige ouders weten nog altijd niet dat de meimaandjes nu echt voorbij zijn. Er eigenlijk nooit geweest zijn. Terwijl de achterbank van de auto in vijftig jaar niet wezenlijk veranderd is.

Guido Lauwaert

VERRE VRIENDEN – Alan Ayckbourn – productie ’t Arsenaal en Malpertuis – speellijst en info: www.tarsenaal.be