Brokeback Mountain-opera is grimmige kampeertrip

Onder massale belangstelling van de buitenlandse pers ging in het Teatro Real in Madrid de operabewerking van Brokeback Mountain in première. Een verslag.

Brokeback Mountain vertelt het fictieve liefdesverhaal van Ennis del Mar en Jack Twist, twee cowboys van eenvoudige komaf die elkaar ontmoeten in Wyoming in 1963. Maatschappelijke normen dwingen beide mannen echter om hun romance geheim te houden en te trouwen, waarna ze elkaar enkel nog treffen tijdens uitstapjes naar de plek die hen samenbracht toen ze nog schapendrijvers waren.

Het verhaal eindigt twintig jaar later met de dood van Jack, wanneer die door homofobe dorpsbewoners om het leven wordt gebracht, waarop de inmiddels gescheiden Ennis – die een echte relatie altijd afwees – eindelijk zijn ware gevoelens erkent. Voor Jack, nooit tevreden met “a few high-altitude fucks a year”, is het dan echter al te laat.

Het tragische kortverhaal van de Amerikaanse auteur Annie Proulx verscheen al in 1997 in het weekblad The New Yorker. Het verwierf echter pas wereldwijde faam in 2005, dankzij de gelijknamige en meermaals bekroonde film van Ang Lee, die voor de hoofdrollen Jake Gyllenhaal en de inmiddels overleden Heath Ledger strikte.

Een jaar later maakte de New Yorkse componist Charles Wuorinen al de eerste plannen voor een operabewerking. Die zou oorspronkelijk opgevoerd worden in de New York City Opera, die op dat moment geleid werd door Gerard Mortier. Toen de Belg in 2010 artistiek directeur werd van het Teatro Real in Madrid (inmiddels draagt hij er de titel van adviseur, na onenigheid met de Spaanse regering over zijn opvolging) verhuisde het project echter naar de Spaanse hoofdstad, waar de productie deze week dinsdag in première ging en tot 11 februari te zien is.

Sprechstimme

“Ik voelde me meteen verbonden met het verhaal”, bekende Wuorinen, 75 en zelf homo, voor de première. “Maar net zoals opera’s in het verleden vaak tragische, want maatschappelijk verboden liefdes behandelden, leent ook Brokeback Mountain zich tot deze kunstvorm. Vroeger behoorden de gedoemde hoofdpersonages meestal tot verschillende sociale klassen of was er een onwettig kind in het spel, maar zulke thema’s hebben nu geen relevantie meer. Dat ligt anders voor homoseksualiteit, zeker als de omgeving die geaardheid afwijst. Dat maakt van dit verhaal een hedendaagse variant op hetzelfde, eeuwige probleem.”

Op vraag van Wuorinen verzorgde Proulx ook het Engelstalige libretto van de opera, die twee aktes van telkens elf scènes omvat. Een pluspunt, aangezien de hoofdpersonages zodoende hun authenticiteit en vuilgebekte taal behouden, zonder gekunsteld of bombastisch over te komen. “Cowboys zijn doorgaans geen praters”, verduidelijkte Proulx op een persconferentie voor de première. “In het oorspronkelijke verhaal drukken ze zich uit in korte zinnen, en die kon ik makkelijk vertalen naar het libretto.” Ook de casting van de Amerikaanse tenor Tom Randle als Jack Twist en Canadese bas-bariton Daniel Okulitch als Ennis Del Mar draagt bij tot de geloofwaardigheid van de twee cowboys op het podium.

Een ander heikel punt was dat de door angst en geheimen verteerde Ennis zijn gevoelens pas op het einde van het verhaal uitdrukt. Tot dan beperkt het personage zich grotendeels tot afgemeten gemompel – niet meteen het ideale vertrekpunt voor een operazanger. Een handicap die Wuorinen oplost door het gebruik van Sprechstimme, een vocale techniek die het midden houdt tussen spreken en zingen. Enkel in de laatste scène, een lyrische aria waarin Ennis zijn liefde voor Jack en eigen falen uitschreeuwt, mag Okulitch voluit gaan – een ingreep die de emotionele transformatie van de cowboy weergeeft en het dramatische effect van het slot verzwaart. Door de twee cowboys in verschillende toonaarden te laten zingen, onderstreept Wuorinen trouwens de tegengestelde persoonlijkheden van de twee hoofdpersonages.

Onheilspellend

“Opera en film zijn twee verschillende kunstvormen”, had de Belgische regisseur Ivo van Hove daags voor de première gewaarschuwd. “De realistische aanpak van Ang Lee zou niet werken op de planken, en bovendien moeten de acteurs in onze bewerking zingen. Alleen al daarom zijn vergelijkingen met de film zinloos, en kan ik enkel hopen dat het publiek met een open geest naar het theater zal komen.”

Toch was het maar de vraag of de opera erin zou slagen om de herinneringen aan de bejubelde film uit 2005 uit te wissen. Dat was gelukkig het geval, onder andere omdat deze bewerking een veel grimmiger beeld schetst van de omgeving waarin het verhaal zich afspeelt. Zo groen en idyllisch de berglandschappen destijds op het witte doek waren (“Het leek wel de Sound of Music”, zei Gerard Mortier op de persconferentie), zo woest en onherbergzaam is de Brokeback Mountain die hier op het podium wordt geprojecteerd.

Dat verschil tussen de film en de opera vertaalt zich ook op muzikaal vlak. Net zoals de meeslepende soundtrack van Gustavo Santaolalla destijds aansloot bij de uitnodigende, in Canada gedraaide natuurbeelden van Ang Lee, onderstreept de atonale en vaak onheilspellende partituur van Wuorinen nu ook de mensonvriendelijke berglandschappen in deze bewerking – videobeelden die overigens gedraaid werden in de echte bakermat van Proulx’ novelle.

“Ik was diep onder de indruk van de prachtige omgeving in Wyoming”, vertelde Wuorinen vooraf, ” maar in het verhaal speelt die een dubbelzinnige rol. Langs de ene kant is het de enige plek waar Jack en Ennis zichzelf kunnen zijn, maar ze straalt ook een grote vijandigheid uit. Dat heeft de muziek zeker beïnvloed.”

Impact

Dreiging loopt als een rode draad door deze opera, en anders dan bij Ang Lee staat de romantiek – ondanks de nodige kussen en bedscènes – dan ook op een laag pitje. Tot grote tevredenheid van Annie Proulx, die meent dat de film de aandacht afleidde van de bekrompenheid van de geïsoleerde dorpsgemeenschappen die ze had beschreven in haar kortverhaal. Het was nooit haar bedoeling een sentimenteel verhaal te vertellen, vertelde ze het Amerikaanse homoblad Out eerder deze maand: “Dit is in een verhaal over rurale homofobie dat onvermijdelijk tragisch eindigt. Het is enkel een romantisch verhaal als je ervan uitgaat dat er romantiek schuilt in het onvermogen om angst en zelfhaat te overwinnen.”

Voor een opwekkend avondje uit is deze opera dan ook niet meteen de beste keuze. De ruim twee uur durende voorstelling wordt trouwens in een stuk opgevoerd, zonder pauze of veel luchtigere momenten, wat de emotionele impact van deze “goddamn bitch of an unsatisfactory situation” nog vergroot.

Scenografie

Andere verschillen met de Hollywoodprent betreffen de prominente rollen voor de echtgenotes van Jack en Ennis, vrouwen die eveneens worstelen met de rol die de samenleving hen toebedeelt (“Men get to be the heroes, women pay the bills. And who gets the ranch? The oldest boy gets it all!”) een koor dat de hoon van de goegemeente vertolkt en de verschijning van een geest, die de echtgenote van Jack de ware toedracht van zijn kampeertochten onthult.

Een vermelding verdient ook de efficiënte, door David Lynch en Edward Hopper geïnspireerde scenografie van Jan Versweyveld, die samen met van Hove zijn debuut maakt in Madrid. Zo wordt het huwelijksleven van Jack en Ennis weergegeven in een diptiek, waarbij een ontmoeting van de heren in een motelkamer als uit het niets de beide huiskamers verbreekt.

Sodom en Gomorra

De film van Ang Lee werd destijds onthaald als een keerpunt in de manier waarop Hollywood omgaat met homoseksualiteit en een bewijs dat de thematiek een breed publiek kan aanspreken. Deze operabewerking lijkt dezelfde weg op te gaan, te meer daar ze volgt op Oscar (Sante Fe Opera, over het leven van Oscar Wilde), Champion (Opera Theater of Saint Louis, over de Amerikaanse bokskampioen Emile Griffith) en Two Boys (Metropolitan Opera in New York) – andere operaproducties die recent homoseksuele protagonisten opvoerden.

“Wellicht zijn sommigen van mening dat een verhaal over twee mannen die van elkaar houden niet thuishoort in een huis als het Teatro Real”, zei Gerard Mortier, wiens keuzes het Madrileense publiek reeds in het verleden verdeelden. “Ook deze productie zal vast immoreel genoemd worden, maar we mikken op een publiek dat niet alleen verstrooiing zoekt, maar ook van mening is dat opera over actuele maatschappelijke thema’s moet gaan. Laten we niet vergeten dat enorm veel mensen nog lijden onder afwijzing en vooroordelen. Kijk naar het fanatisme dat het homohuwelijk opwekte in Frankrijk, dat leek wel een jihad. Ook in Spanje heerst nog steeds een dubbele moraal en levert de kerk graag kritiek op homoseksualiteit. Maar neem een project als Euro Vegas (een gokresort dat zou opgetrokken worden in Madrid, maar inmiddels naar Azië verhuisde, WD): dat is het Sodom en Gomorra van onze tijd, niet een verhaal als Brokeback Mountain.”

Mortier programmeerde de opera trouwens niet toevallig naast Tristan und Isolde van Richard Wagner, dat eveneens over een onmogelijke en door de maatschappij verboden liefde gaat. “Tristan, Isolde, Jack, Ennis: het zijn allemaal personages die niet begrijpen wat hen overkomt, maar bereid zijn te sterven voor hun liefde”, aldus Mortier.

Universeel

Proulx riep op om het verhaal over de twee cowboys in een breder perspectief te zien. “We leven in spannende tijden, met veranderingen op alle mogelijke vlakken. Dit verhaal vormt daar een metafoor voor, met Ennis als conservatieve traditionalist die worstelt met verandering en Jack als symbool voor moed en onbevreesdheid, ondanks alle tegenkanting vanwege de omgeving. Die herkenbaarheid verklaart ook de aantrekkingskracht van deze opera, die een universeel verhaal vertelt.”

Ook in dat opzicht is het lovenswaardig dat het Teatro Real de opera beschikbaar stelt voor een ruimer publiek. Zo zal hij de komende weken te zien zijn op de Spaanse nationale televisie en zullen ook verschillende Europese radiostations de productie uitzenden. In afwachting van een DVD-release zal het operahuis de opvoering van 7 februari bovendien live streamen op haar digitale platform.

Wim Denolf

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content