Theaterprimeur: Johan Simons’ Judas te zien in NTGent

Een prachtige ‘Judas’ (Müchner Kammerspiele) dankzij onder meer een heel sterke tekst, een pracht van een vertolking en een mooi rond draaiend concept. In januari 2014 te zien in NTGent.

Toepasselijker kon het niet. Terwijl de apostelen in Rome bakkeleiden over een nieuw opperhoofd, zag uw pelgrim in München de nieuwste voorstelling van Lot Vekemans, Judas ( * * * * ). Een één uur durende maar stevige voorstelling, geregisseerd door Johan Simons. De première dateert van 19 december 2012. Ze loopt nog tussen de andere producties door en trekt volle zalen. Terecht.

Niet alleen door de tekst, maar ook door de regie is de productie zo succesvol. De verklaring hiervoor is simpel. Je voelt dat Simons uitermate enthousiast was over de diepere laag van het stuk, én over het feit dat een oud zeer van Lot Vekemans zo indringend en toch niet opdringerig aanwezig is, dat hij een door en door Christelijk concept heeft bedacht. Maar wat is nu de ‘diepere laag’ en het ‘oud zeer’ die de toneelteksten van Vekemans typeert?

‘Ja, ik moet voorzichtig zijn met wat ik zeg want voordat je het weet,’ zegt Judas kort nadat hij aan zijn verdedigingsrede is begonnen, ‘worden mijn woorden verdraaid of laat ik zeggen: anders uitgelegd.’ Kijk, dat is nu de diepere laag die in elk van ons zit. Wij noemen anderen verraders omdat wijzelf verraders zijn. Iedereen weet dat maar al te goed, maar waarom jezelf een hoop ellende aandoen als je die in andermans korf kan droppen. Zelfs de meest rechtschapen mens pleegt op z’n minst eenmaal in zijn leven verraad. Dat kan zowel gebeuren door iets te weerleggen als te verdraaien of zelfs te zwijgen.

Het ‘oud zeer’ slaat op het feit dat de ene mens de andere nooit begrijpt, al beweert hij het tegendeel. Dat is al zo sinds de mens – niet het kind, de mens – de jaren van verstand heeft bereikt. Die gespeelde valsheid heeft tot verregaande conflicten geleid, op alle vlakken van de maatschappij en de levenscurve. En de ellende is dat elke mens met een beetje verstand het weet maar er geen vat op heeft, en de schuld dan maar schuift op het noodlot.

Lot Vekemans verbindt de diepere laag en het oud zeer aan elkaar door de verwachting van de mens. Judas is daarvoor de geknipte figuur. Zo fijngeknipt dat de prachtige voornaam een scheldwoord is geworden. Johan Simons heeft een zwak voor de verschoppeling. Dat is wat hem aantrok in de figuur en de tekst van de auteur. Lot Vekemans gebruikt daarenboven simpele taal, weg van alle poëtische vorm, want poëzie is zoals parfum: hij verbergt de valse sfeer van de werkelijkheid. Ook iets wat Simons ligt. Poëzie is voor hem geen gevoel maar gebruiksvoorwerp.

Judas voelt zich geen verrader, volgens Lot Vekemans, maar dat hij door iedereen en door de eeuwen heen voor de opperste verrader gehouden wordt, frustreert hem, en daarom wil hij zich verdedigen. Johan Simons heeft die verdediging in beeld gebracht door Judas, naakt, met de rug naar het publiek te zetten. Boven op een spitstoelopende ladder. De hele voorstelling zit de toeschouwer op een naakte man aan te kijken. Soms probeert hij om te kijken, maar van zodra hij ogen meent te zien, kijkt hij opnieuw voor zich uit, het duister, de leegte in. Als hij zich na driekwart uur toch naar het publiek – de mens – wendt, houdt hij een arm voor zijn ogen.

Johan Simons legt alle regieaanwijzingen van de auteur naast zich neer en Lot Vekemans zal er niet rouwig om geweest zijn. De collage van woord en beeld is logisch. Judas zegt dat Petrus Christus driemaal verraden heeft. Het is een aanklacht, maar wie maalt erom? Door de eeuwen der eeuwen heen. ‘Heeft iemand van jullie ooit berouw gehad?’ vraagt Vekemans bij monde van Judas aan het publiek. Goeie vraag. Elke mens verontschuldigt zich op z’n minst een paar duizend maal in zijn leven. De verontschuldiging is waardeloos geworden, door het clichématige karakter ervan. Je zegt sorry of pardon en je blunder, schuiver, fout is vergeven. Ze zijn geplukt uit de twee talen die de westerse beschaving hebben gevormd.

Judas probeert zijn schuld te verspreiden over ieder van ons, maar niemand van ons die zo zot is om te knikken. Komaan Judas, blijf serieus, hé vriend. Wat zich driemaal omzet in een steniging. Keitjes die uit de hemel donderen. God heeft een spoorwissel omgezet. Een handige vondst, maar iets al te voor de hand liggend dat de zin ervan je aanvankelijk ontgaat.

Nadat Judas gezegd heeft wat hij al jaren wilde zeggen daalt hij de trap af en blijft die afdalen tot hij onder de grond verdwijnt, terug de hel in. Zijn poging om via een Judas-Passion een plaats te veroveren in de hemel is mislukt. Dat zal hem echter niet lukken, welke argumenten hij ook verzint. Hij is nu eenmaal levenslang zonder kans op strafvermindering tot de zwaarste straf veroordeeld: beroemd te blijven als de grootste verrader die ooit heeft bestaan.

Een heel sterke tekst, een pracht van een vertolking, een mooi rond draaiend concept, de juiste muziek [dreigend, een oprukkend leger o.l.v. de aartsengel Michaël], en een esthetische architectuur. Wie langs München passeert kijkt even op website. Staat de voorstelling op de affiche, meenemen. Voor een paar zilverlingen heb je een taal- en beeldballet. Wie niet langs München passeert, kan de voorstelling in januari 2014 bijwonen in NTGent.

Guido Lauwaert

JUDAS – tekst: Lot Vekemans – regie: Johan Simons – spel: Steven Scharf – www.muenchner-kammerspiele.de In januari 2014 te zien in NTGent.