Theater: Wie de middenweg zoekt raakt verdwaald

‘De Verkaveling’ van De Parade is een door Rudi Meulemans kien gebeeldhouwd stuk over de ondergang van het Avondland.

Rudi Meulemens is een gezelschap op zich. Hij is regisseur én filosoof die de bourgeoisie niet vernedert maar wel fileert. Daarvoor keert hij het verleden in, naar het begin van de huidige levensstijl van de gecultiveerde burgerij. Hij legt de wortels bloot van de decadentie die zal leiden tot de Eerste Wereldoorlog en de Oktoberrevolutie. Zowel het gegoede als de arbeidersklasse hebben geprobeerd een nieuwe levensstijl te vestigen. Dada, tabula rasa, een volledig andere aanpak van wetenschap en cultuur. Het is mislukt. Het kapitalisme, verantwoordelijk voor de Grote Oorlog, heeft gewonnen. Maar wat heeft het opgebracht? Een Tweede Wereldoorlog, de Koreaanse oorlog, de Koude Oorlog, het Vietnamdébacle, de implosie van het communistisch systeem, een nieuwe godsdienstoorlog met als krijgsheren Christus en Mohammed. Je kan je daartegen verzetten of je daarbij neerleggen. Wie de middenweg zoekt raakt verdwaald. Dat is Virginia Woolf overkomen. Niet toevallig pleegt zij zelfmoord op het eerste hoogtepunt van de Nieuwe Stijl. In 1941.

Rond haar heeft Rudi Meulemans een toneelstuk gemaakt. Zijn filosofische standpunten verklaart hij in het theater, de spiegel van de maatschappij. Het theater, en in het bijzonder de toneelvorm ervan, is politiek als kunst. Meulemans gaat daarin zeer ver. Hij schrijft een standpunt met een gepaste locatie in gedachten, acteurs die met een minimalistisch spel een maximaal effect kunnen scoren, maar ook voor een beperkt publiek. Hij is er niet op uit de massa te bekeren, maar het individu van de zelfdoding te redden. Om hem te laten overleven in zijn individuele stijl en klasse, ondanks de druk van de decadentie van zowel links als rechts, God en Allah, de stad en het platteland. De derde categorie, stad en platteland, zijn al een eeuw aan een opmars bezig. Ze versmelten. Gaan in elkaar op. Het resultaat is desastreus. De verkaveling. Van het denken, zijn en doen.

Virginia Woolf wendt zich meer en meer af van de stad. Daar heerst de valse drukte, het snobisme als cultureel grootkapitalisme, de leugen als waarheid, de onechte vriendschap, de verloedering van de kunsten. Haar man Leonard, een rijke maar linkse politicus steunt haar daarin. Geestelijk is Virginia zwak. Hij ziet dat zij het kabaal van de moraal niet aan kan. Daarom is hij met haar getrouwd. Het is een onderdeel van zijn zending. Hij wil een geleidelijke omslag. Van de decadentie naar de intelligentie. Maar beiden zijn het op dat gebied oneens. Voor Virginia valt er niets meer te redden. Dat heeft zij al duidelijk gemaakt in een beroemde lezing in 1924, ‘Mr Bennett and Mrs Brown‘, waarvan de belangrijkste zin luidt: ‘On or about December 1910 human nature changed.’

Leonard gaat werkelijk tot het uiterste. De beste dokters, de minste drukte. Van hun buitenhuis in de heuvels in Zuid-Engeland wil hij een fort maken. Moet, om het uitzicht op de heuvels en de rivier achter hun huis te bewaren, de bouwgrond aangekocht worden, dan moet het maar. Moet een uitgeverij opgericht worden om haar essays en romans gepubliceerd te krijgen, dan gebeurt het. Wil zij niet aangeraakt worden, hij houdt afstand. Het in 1912 gesloten huwelijk zal dan ook platonisch blijven. Slechts om een droomkind te scheppen worden zij één. Dat echter niet geboren mocht worden. Door haar geestelijke en lichamelijke labiliteit. Meer en meer glijdt zij weg in oeverloze gedachten. Over de zin van het schrijven, de waarde van het lezen, of schrijven en lezen met elkaar verwant zijn. Kan een bibliotheek een kluis zijn? Montaigne had een torenkamer vol boeken. Moet ook zij er een hebben, of misschien toch maar eerst een ligbad. Water als rustgevend element. En daar komt zij ook in terecht. Op 28 maart 1941 loopt zij de Ouse in, de rivier in de verte, kronkelend tussen de heuvels. De jaszakken gevuld met stenen. Zoals een vrouw vóór haar gedaan heeft. Een oude dame die zij soms passeerde bij het wandelen. Hun blikken spraken, hun monden zwegen. Koos zij de dood om zichzelf te redden of haar man? Zij naar haar dromen toe, hij het realisme in. Ieder zijn weg, elk zijn vrijheid.

De verkaveling ( * * * * ) van Rudi Meulemans is onderverdeeld in drie scènes en een epiloog. Voor drie acteurs. Krijn Hermans is Leonard, Hilde Wils Virginia en Caroline Rottier huisvriendin Vita. Het trio speelt niet maar schildert de tekst, teder, in aquarelakkoorden. Binnen het decor en de houding die Meulemans gebeeldhouwd heeft. Het geheel is daarom zeer statisch geworden. De tijd verliest zijn tijd. Een passend interieur werd gezocht en gevonden. Het voormalig Hôtel Wielemans, vlakbij de Brusselse Louizalaan, een herenhuis in art-decostijl met Spaans-Moors karakter. De vermenging van de Westerse en Oosterse cultuur, en vooral de pracht die de vermenging opgebracht heeft, dat is hoogst vermoedelijk de reden waarom Meulemans deze locatie heeft gekozen voor zijn verhaal over de ondergang van het Avondland.

Eén minpunt. De voormalige woonkamer is het actieterrein. Niet de beste keuze. Terwijl de acteurs de pracht en macht van de natuur en zijn vorm van stilte bezingen, en afdalen in hun eigen beschouwingen en daarop commentaar geven, raast het verkeer achter de toeschouwer voorbij. De stad dringt door in alle gaten en poriën van het publiek. Beter ware de grote inkomhal geweest. Het effect zou veel sterker zijn geweest en het totaalportret van tekst en beeld van Rudi Meulemans niet hebben geschonden.

Alle toneelteksten van Rudi Meulemans werden onlangs gebundeld, n.a.v. de 25ste verjaardag van De Parade. Het boek is een mooie uitgave geworden. Het schetsen van het verval van de Nieuwe Stijl anno eind 19de begin 20ste eeuw is het parcours door het boek. Van Caravaggio over Darwin, Manet en anderen tot Swing, en eindigend met De Verkaveling. Een must voor elke toneelbibliotheek. Het boek is te koop na de voorstelling en in de betere boekhandel.

Guido Lauwaert

Meer info: www.deparade.be

Rudi Meulemans Verzameld – Uitgeverij Vrijdag – ISBN 978 94 6001 1443 – € 34,90