Theater: Versus, Unie der Zorgelozen

Met dweilen smijten, planten knuffelen en met koekjestrommels zwieren: welkom in de schemerzone van het bestaan: ‘Versus’.

‘Let ook op de context, hé?’, maande dramaturg Joon Bilcke ons aan. De context van Versus ( * * * )? Dat is vooreerst de Scala, het pand waarin de voorstelling speelt. De voormalige danstent wordt de nieuwe stek van de Unie der Zorgelozen. De danszaal werd alvast omgeturnd tot theaterzaal en de bar bleef bar. Met dit verschil dat de caféwanden versierd zijn met kunstwerken van ‘Zorgelozen’, dit zijn buurtbewoners die door en voor dit gezelschap hun artistieke taal ontdekken en ontwikkelen. Die kunstwerken – gaande van knappe zwartwitfoto’s tot heuse triptieken en glaskunstwerken – verbeelden de (veranderende) buurt.

Zorgeloos Six

Want de context is ook de vinnige, volkse buurt waarin de Unie der Zorgelozen gelegen is én waarmee dit sociaalartistieke gezelschap intensief samenwerkt. Meer zelfs: het is haar bestaansreden.

De Unie der Zorgelozen is het kind van theatermaker Geert Six. Onlangs nog vertelde Six zijn levensverhaal in Godses ( * * * * ), in een voortreffelijke regie van de Gentse regisseur Eric De Volder. Six zocht zich vanuit Harelbeke een weg doorheen de podiumkunsten. Volstrekt autodidactisch. Dit verklaart deels zijn liefde voor sociaalgeëngageerd theater waarin theater niet alleen het doel maar bovenal het middel is om te (over)leven en daarover te vertellen.

In 2003 richtte hij de Unie der Zorgelozen op. Hiermee toonde hij een vijftal jaar vóór de voormalige minister van Cultuur Bert Anciaux (SP.A) zijn Participatiedecreet (2008) aan de wereld presenteerde, de (op sociaal vlak) helende kracht van actieve participatie aan cultuur. Sindsdien maakt hij voor, met en door de buurt theater. Met voorkeur voor vertellingen oftewel kronieken. Voor Six vertrekt het theater bij het leven van degene die op de scène staat.

Versus kan als de derde halte van een traject met enkele buurtbewoners beschouwd worden. Nadat deze spelers in Reflux (2007) de vloer verkenden met elk een monoloog. Zetten ze met Actuaris (2009) een stap in de richting van een heus ‘well-made play‘. Met Versus is het stadium van dat well-made play zo goed als bereikt. Al improviserend over het leven én het nieuwe winkelcentrum ‘K in Kortrijk’ in hun buurt, ontstond een verhaal dat Geert Six met zijn even herkenbaar als poëtische taal tot een theatertekst en voorstelling transformeerde. Het resultaat is een voorstelling met spel om te bewonderen, grappige scènes om bij te glimlachen en geëngageerde, poëtische volzinnen om van te snoepen.

‘Weg, weg, weg, hé papa?’

Een tiental schemerlampjes hangen aan de trekken en belichten zo een gezin in de schemerzone van het bestaan. Sinds ‘het’ gebeurde, besloten ze om niet meer te evolueren en niet meer weg te gaan. Want er een keertje niet zijn – al is het maar om de zon te zien opgaan – kan je leven kraken. Dan is alle geluk weg. ‘Weg, weg, weg, hé papa?”, aldus de dochter des huizes. Het meisje – meesterlijk en integer vertolkt door een fysiek ‘normale’ actrice – strompelt door een stom ongeluk (wegens onoplettendheid van vader) levenslang mentaal en fysiek gehandicapt door het leven. Haar enige houvast en fleur in het leven zijn prentkaartjes die ze van de postbode krijgt.

Gelukkig is er de grootmoeder. Zij komt niet meer uit bed. Dit bed – centraal in de woonkamer – is het laatste restje cement dat het gezin bij elkaar houdt. Zonder deze breiende oma zou het gezin helemaal de dieperik in storten. Want haar oudste zoon doet niet veel meer dan grasduinen in het verleden, dikke boeken lezen over Wallonië en aan zijn gehandicapte dochter geschiedenisverhalen vertellen over volkeren die, net als zijn gezinsgeluk, ‘weg weg weg hé papa’ zijn.

Ondertussen smijt en wringt zijn vrouw de frustratie van zich af, met dank aan het dozijn kleurrijke dweilen en de tinnen teil met water.

Het interieur wordt voorts opgesmukt door de twee andere kinderen van ‘memeetje’. De ene zoon besteedt zijn leven aan het stapelen van oude kranten. De dochter strijkt zich een weg door het leven. Ondertussen staat haar plantje op enkele vergulde tegeltjes op de strijkplank. Ooit wil ze met haar plantje ‘een terrasje doen’. Niet in de zon – dat is niet goed voor hen – maar gezellig onder een parasol.

Deze existentiële stilstand wordt bij momenten doorbroken door de postbode, de thuisverpleegster, de parkeerwachter, de projectontwikkelaar en de slagersvrouw die iedereen van haar nieuwe ‘saucisson‘ wil laten proeven (‘Nu nog beter met al die nieuwe ingrediënten!’). Maar de belangrijkste en misschien wel meest invloedrijke figuur is de televisie.

Hello World?

Verschillende beeldschermen in het decor laten de jachtige wereld binnensijpelen in hun naar oude koekjes geurende leven. Het is echter de televisie aan het voeteinde van de grootmoeder die de meeste macht heeft. Ook al valt het beeld en de klank geregeld uit. Wanneer het toestel ineens de maidenspeech van de Amerikaanse president Barack Obama de woonkamer binnenbrengt, verandert er iets. Plots lijken de personages te beseffen in wat voor bedompte ruimte – volgestouwd met gebroken herinneringen en kapotte toestellen (die door de jongste thuisverpleegster tevergeefs worden hersteld met bandage) – zij leven. Misschien is er toch wel behoefte aan ‘change‘?

Het enige waar deze verdienstelijke spelersploeg niet geheel in slaagt, is om de dreigende en naar vooruitgang hunkerende buitenwereld ook tijdens het verloop van de voorstelling werkelijk voelbaar te maken. De personages getuigen over deze wereld, ze zijn er de exponenten van of vluchten ervan weg maar die buitenwereld zelf is te weinig tactiel aanwezig. Ondanks de vuurwerkknallen en donderslagen. Pas tijdens het ‘Obamamoment’ dringt die buitenwereld voelbaar binnen in het gezin én in de perceptie van het publiek.

Versus is bovenal een indringende blik in het gestagneerde leven van mensen die niet meer verder durven, uit angst om nog meer gekwetst en vernederd te worden. Maar mensen durven meer dan ze in eerste instantie dachten…

Met deze creatie onderstreept de Unie der Zorgelozen haar bijzondere buurtmissie: robuust en artistiek ambitieus theater maken vanuit de behoefte om al vertellend over het bestaan, dat leven draaglijk – zorgelozer, inderdaad – te maken.

Els Van Steenberghe

Versus, Unie der Zorgelozen. Gezien op 16 juni 2010. Meer info: www.uniederzorgelozen.be