Theater over en met vluchtelingen dat je met verstomming slaat

Het jonge, Waalse gezelschap Nimis Groupe trok naar Lampedusa. Wat en wie ze daar aantroffen, verwerken ze in het bijna vrolijk ogende maar tegelijkertijd ontluisterende ‘Ceux que j’ai rencontrés ne m’ont peut-être pas vu’.

Een flamboyante, zwarte dame opent de voorstelling. Ze stapt naar de microfoon die vlakbij de eerste toeschouwersrij staat en beschrijft haar (vroegere) beeld van ‘paradijs Europa’. Dat paradijselijke tafereel wordt tegelijkertijd met veel kleur en humor uitgebeeld op een stukje nepgras, door enkele blanke acteurs. De zes zwarte acteurs mogen vanaf de rand van het tapijt toekijken. Diezelfde dame sluit ook de voorstelling. Opnieuw aan de microfoon. Maar dit keer met bevende handen waarin een briefje trilt. Ze schreef het briefje enkele jaren geleden, toen ze geen hoop meer had op een beter leven. Het is het ontwrichtende slot van Ceux que je rencontrés ne m’ont peu-être pas vu waarin Nimis Groupe vluchtelingen een gezicht geeft. Het stuk zit barstenvol informatie en doet toch niet te zwaar aan. Indrukwekkend.

Bij het binnenkomen word je verwelkomd door een van de glimlachende acteurs. Die onbenullige handeling krijgt binnen deze context ineens een symbolisch karakter. Wat Europa liever niet doet, doen zij wel: de mensen die in ‘hun zaal’ arriveren hartelijk verwelkomen. Dit combineren van ‘zware’ inhoud met een luchtige vormgeving is het geheime succesingrediënt van dit stuk. Nimis Groupe werkte hier drie jaar aan. Zes jonge theater makende snaken (Romain David, David Botbol, Jérôme de Falloise, Yaël Steinmann, Anne-Sophie Sterck en Anja Tillberg) verenigden zich als Nimis Groupe om deze voorstelling te kunnen maken. De zes studeerden aan het Conservatorium van Luik en leerden er dat theater over de piekende realiteit moet gaan, deze moet bevragen en mensen inzicht moet geven. Dat is exact wat de bende met dit stuk doet. Ze beten zich in de vluchtelingenproblematiek vast, doorploegden alle wetten en richtlijnen en trokken vervolgens naar Lampedusa. Daar kochten ze enkele souvenirs die van zéér slechte, cynische smaak getuigen en spraken met mensen die op de meest erbarmelijke manieren de oversteek maakten. Terug in Brussel sloegen ze de handen in elkaar met zes mensen die na hun oversteek in België verzeilden. Een van hen is een journalist die in zijn thuisland zijn job niet meer kan/mag uitoefenen, enkelen zijn op zoek naar een minder armoedig leven, eentje sloeg op de vlucht voor een leven vol mishandeling, … Hun getuigenissen – telkens accuraat van pathos ontdaan – raken omdat elk van hen zo krachtig en hoopvol over hun wanhoop vertelt. Dat iedereen ‘Bernard Christophe’ heet, geeft – opnieuw – lucht aan het spel én beschermt de identiteit van de (ex-)vluchtelingen op de scène.

Hoe maakten ze de oversteek precies? Waar? En waarom? Alles wordt haarfijn uitgelegd op deze ‘reis’. Want je gaat als het ware aan boord van een ‘vlucht’ die je meer inzicht zal verschaffen in hoe Europa de vluchtelingen aanpakt. Nimis Groupe deed de research ontluisterend goed en laat je nadenken over, bijvoorbeeld, Frontex, over de kostprijs van het beschermen van de Europese grenzen (blijkbaar duurder dan het opvangen en zorgvuldig screenen van de migranten), over de relatie tussen de internationale wapenhandel en het Europse migratiebeleid of over de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens die stelt dat elke mens het recht heeft om zijn land te verlaten maar die het zich mogen vestigen in een ander land niet als recht vermeldt… In de voorstelling wordt dat vertaald naar een grappig en wrang dansje waarin alle performers over de scène hinkelen. Ook wrang en grappig is de scène waarin de verschillende vluchtroutes getoond worden. De zwarte acteurs vormen met hun lichamen de contouren van Afrika, de blanke acteurs strooien de vluchtroutes met witte keitjes. Ook ‘onderhoudend’: de nagespeelde interviews op de Dienst Vreemdelingenzaken. Je voelt dat de scènes autobiografische wortels hebben. Die scènes worden wederom op zo een manier gespeeld (met camera en projectie op het grote doek dat de hele achterwand van de scène beslaat) dat je de gruwel ervan net haarscherp aanvoelt omdat er een dun laagje humor over het spel is gedrapeerd. Een héél dun laagje dat, indien nodig, weggetrokken wordt door een woedende acteur die de hypocrisie niet langer kan verdragen. Treffend. Even raak is de scène waarin een van de actrices de trotse directeur van Frontex speelt en haar speech moet onderbreken om te tekenen voor ontvangst van een pakketje. Een pakketje doodskisten…

Na de voorstelling blijven de acteurs op de scène zitten om lang en geduldig in gesprek te gaan met het publiek. Vanaf je eerste voetstap in de zaal tot je de zaal weer verlaat: over elk moment dacht Nimis Groupe grondig na. Deze theatermakers willen de wereld écht veranderen. Ze gebruiken het theater haast als een extra middel om eerlijke informatie te verstrekken. En toch heb je op geen enkel moment het gevoel in een ‘les’ te zitten. Integendeel. Dit is spannend, grappig, ontroerend, mooi, muzikaal theater waarin elk woord en elk beeld wortelt in een onthutsende realiteit. Deze voorstelling heeft een impact op je zoals het lichaampje van Aylan Kurdi. Compleet van slag verlaat je de zaal.

Els Van Steenberghe

Smaakmaker: