Theater: Macbeth, Zuidpool

In de versie zoals ‘Macbeth’ door Theater Zuidpool gepresenteerd wordt, zijn Macbeth en de Lady niet meer dan de ‘singers of the band’.

Zuidpool vertelt met Macbeth ( * * ) Shakespeares meest klassieke en mogelijk meest flitsende drama.

Na de dood van de kinderloze koningin Elisabeth I, besteeg een Schot de Engelse troon. De zoon van de Schotse koningin, Mary Stuart, die Elisabeth had laten doden omdat zij voortdurend trachtte Bettie van de troon te stoten om van Engeland weer een Rooms land te maken. Jacobus I was geen groot vorst. Hij miste charisma en hield meer van droom dan van daad. Het occulte en demonische was zijn geliefde speelterrein. Maar hij was nu eenmaal koning en kort na zijn troonsbestijging in 1603 schreef de Engelse bard een stuk om de koning te behagen. Dat gebeurde meer. Om de positie van het gezelschap te vrijwaren en in de gunst van de koning te komen. Shake zette daartoe alle middelen in. Macbeth speelt zich af in Schotland, is een worsteling tussen goed en kwaad, licht en duisternis. Dit alles opgejaagd door de geperverteerde eerzucht van een niet te bevredigen Lady Macbeth, die dankbaar gebruik maakt van de onderbewuste wensen van haar vaak naïeve man.

In geen enkel ander stuk van de Engelse bard naderen we zo dicht de botsing tussen de emoties. Blijven die in andere tragedies, zoals Hamlet en King Lear, onderhuids en dus enkel voorstelbaar voor het publiek, in Macbeth spatten ze de zaal in. Shakespeare maakt dat realistisch door een supersnelle opeenvolging van machtsspelletjes en boosaardige energie. De theatrale middelen versterken zijn bedoeling. De meeste tonelen spelen zich af in schemering, duisternis of mist. Het weinige licht dat er is brengt geen helderheid, maar versterkt juist de opgeroepen griezelbeelden en spookachtige sfeer. De poëzie is geheel in overeenstemming met die wilde vaart. De taal is heftig. De beeldspraak wordt koortsig. Tot de waanzin toeslaat. Waartegen geen remedie bestand is. Dat zegt de dokter ook, die uitgehoord door Macbeth over de geestelijke toestand van zijn vrouw, niets anders weet te zeggen dan: ‘Daarvan moet de zieke zichzelf genezen, sire. We doen wat we kunnen, ik verzeker u…’ Ja, Freud en zijn ligbank zijn nog lang niet in zicht.

Klap op de vuurpijl is de verwaarlozing van de nevenfiguren. Zij komen even aan bod maar krijgen geen diepte. Zelfs over koning Duncan, die door Macbeth op aansporen van de Lady in eigen huis vermoordt wordt om zelf de troon te bestijgen, komt het publiek weinig te weten. Ook de beste vriend van Macbeth, Banquo, passeert maar zijdelings. Het enige wat benadrukt wordt is dat hij een zoon heeft. Fleance mag even zijn gezicht tonen, maar ontsnapt aan een moordaanslag. Dat gebeurt enkel in functie van het aaien van koning Jacobus, die zich een afstammeling waande van de legendarische Banquo. Want niet vergeten mag worden dat Macbeth werkelijk heeft bestaan. Het stuk werd voor het eerst opgevoerd in 1606. Shakespeare, zoals zo vaak, baseerde zich voor zijn stuk op de Chronicles van Raphaël Holinshed, een consciëntieus verzamelaar van historische gegevens. Macbeth maakte zich meester van de troon nadat hij Duncan in 1040 op het slagveld had verslagen en gedood. Hij regeerde tot in 1057. Sterf niet in zijn kasteel, zoals Shakespeare laat uitschijnen, maar te velde.

Heel wat in het stuk klopt dus niet met de werkelijkheid, maar daar maalt Shake niet om. Het stuk speelt zich voornamelijk ten huize Macbeth af. Het bevordert de geconcentreerde eenheid. Handeling en expressie vloeien in elkaar over tot één flitsend gebeuren, gebaseerd op drie elementen: jeugd, ambitie en geweld. Het stuk valt extra op door een tweede driehoek, die al in de eerste claus van de tweede scène uit de mond rolt van koning Duncan, die een sergeant tegen het lijf loopt. Een man die geen tijd heeft gehad om een douche te nemen of langs Spoed te gaan. De hoeken van de driehoek zet ik met opzet vetjes: ‘What bloody man is that? He can report, / As seemeth by his plight, of the revolt / The newest state.’ Bloed, wonden en oproer, dáár draait het om. Voortkomend dus uit de jeugd, ambitie en geweld van een koppel. Wat zij creëren gebeurt nog dagelijks in de wereld. Ver moet hiervoor niet gezocht worden. In de richting kijken van Anderlecht kijken is voldoende. Daar ook komt de jeugd in opstand uit ambitie om een job, en als het niet goedschiks lukt dan maar met geweld: bloed, wonden en oproer. Kortom, dit meest klassieke drama van Shakespeare is blijvend actueel.

Van al die wonderlijke toestanden, in zo’n gebald stuk samengebracht en tot één geheel verweven, is in het concept van Theater Zuidpool nauwelijks iets te merken. De voorstelling is een voordracht met muziek. De acteurs moeten schreeuwen. In microfoons!

De spreektaal is Engels, maar gelukkig is er Nederlandstalige boventiteling. Sofie Decleir als Lady Macbeth, is bijzonder slordig in haar uitspraak. Voor dictie gebuisd en de poëtische taal van Shake klinkt noch swingt. Ze paradeert eerder dan acteren en waant zich Madonna of Flanders. Ook Macbeth slaat er met de pet naar. De weinige keren dat er iets van het gezicht van Jorgen Cassier te lezen valt, lijkt hij eerder op een bengel die iets mispeuterd heeft, dan op een man die zich van geen kwaad bewust toch ten gronde weet gaan. De enige geloofwaardige acteur is Koen van Kaam die Banquo speelt, en een paar nevenrollen op zich neemt. Hij schept een vermoeden van wat Shakespeare voor ogen stond.

De productie wordt gepresenteerd als concertante voorstelling. Geen bezwaar, het theater is dé plaats waar alles kan en mag, zolang er respect is voor de auteur, de handeling, de krochten van het stuk en de plaats van de protagonisten. In de versie zoals Macbeth door Theater Zuidpool gepresenteerd wordt, zijn Macbeth en de Lady niet meer dan de singers of te band. De muziek, daar draait het om. Mauro Pawlowski zag zijn kans schoon en wist van geen ophouden. Het gevolg is dat hij zijn eigen muziek vernedert. Had hij de wijsheid gehad om paar maal een pauze in te bouwen, had hij een spanning gevonden die het stuk vereist.

Door de terreur van de muziek, de foute invulling van de rollen, de slordigheid van het opzet en behouden van het eigen karakter, is de productie een parade voor de acteurs en muzikanten en een cavalcade voor wie gekomen is voor Shakespeare, Macbeth en de visie van de regisseur. Trouwens, waar was die? O, die zat in elk van de deelnemers! Begrijpelijk dat het een zootje is geworden. Het enige fraaie in deze ratjetoe is de belichting. Schemering en veel rood licht. Zoals het hoort.

Guido Lauwaert

Macbeth – Theater Zuidpool – tot 26 mei in eigen huis – www.zuidpool.be