Theater: La tarte Tartuffe

Deze carnavaleske enscenering van Molières ‘Tartuffe’ door NTGent en Toneelgroep Amsterdam vermaakt én verwart…

De eerste versie vond geen genade in de ogen van de geestelijkheid, op 12 mei 1664, ondanks de gunstige houding van Louis XIV, die aan de auteur, monsieur Molière, zei: ‘N’irritez pas les dévots, ce sont gens implacables.’ Een tweede versie werd al na één voorstelling afgevoerd op bevel van de hofhouding. De derde versie heeft alle morele oorlogen overleefd. Toen en nu. Al wordt eraan geprutst tot het enkel herkenbaar is door de titel, Tartuffe blijft een kaskraker, moreel als financieel.

Zoals dat zo vaak het geval is, kwam het protest er niet door de wonde waarop de auteur de vinger legde. Oplichterij en schijnheiligheid was zijn drijfveer bij het schrijven. Maar de hogere bourgeoisie stoorde zich aan de morele en religieuze achtergrond. Wat in de boudoirs en sacristieën kon, mocht niet op het toneel. Of misschien was de boodschap van Molière wat al te duidelijk.

De schijnheilige avonturier Tartuffe misbruikt de naïviteit van de devote Orgon om diens vrouw trachten te versieren en zijn fortuin afhandig te maken. Orgon trapt in de val, schenkt zelfs zijn dochter, maar zijn vrouw weet hem op de valreep te bekeren, door hem getuige te laten zijn van een amoureuze aanval van de snoodaard.

Meer moet dat niet zijn voor een sterk verhaal en het is nu eenmaal zo dat simpel verpakte aanklachten schokkender zijn dan gewatteerde. Bovendien zijn dit soort toestanden van alle tijden en komen ze voor in alle lagen van de bevolking. Daarbij komt dat slachtoffer als dader convertibel zijn. Molière is in dat soort van trucs de grootmeester. De Franse levensstijl heeft hem ongetwijfeld geholpen.

In het concept dat de Bulgaarse regisseur Dimiter Gotscheff voor het tweespan NTGent en Toneelgroep Amsterdam heeft gemaakt, worden de twee ankers aan bakboord, oplichterij en schijnheiligheid, en die van stuurboord, moraal en religie, op een hoop gegooid en dik in de verf gezet. Om ze extra glans te geven heeft hij er fragmenten uit de bijbel, teksten van Ezra Pound en Heiner Müller bij gesleurd. Ze voeden zijn project, ten koste van tweederde van de oorspronkelijke tekst. Helaas, Gotscheff is heiliger dan de paus willen zijn, waardoor ‘zijn’ zwaar gestripte Tartuffe ( * * * ) bij momenten vaart verliest. Acteurs mochten ook zelf een duit in het zakje doen. Het zorgt voor hilarische momenten, maar ook voor een déjà vu. De typisch Oost-Duitse speelwijze uit de tijd en naar de denkwijze van Bertolt Brecht is wat al te belerend. Iemand moet de regisseur toch eens zeggen dat de Muur al ruim 20 jaar gevallen is. Door zijn dronken communistische doctrine balanceert de voorstelling dan ook tussen staan en vallen.

Vanuit een carnavaleske sfeer gaan de acteurs aan de slag. In Kinderen van de zon, was Frieda Pittoors een meid, in Tartuffe is ze dat ook. Telkens met een andere interpretatie. Maar welke ze ook neerzet, ze is altijd scherp en raak. Alleen al om haar invulling is het de moeite waard een stoel te reserveren. Maar ook de andere acteurs spelen de pannen van het dak, soms balancerend op de rand van het schmieren. Chris Thys als de godvruchtige moeder van Orgon, speelt ontspannen en tegelijk hekserig. Een prachtcombinatie. Koen De Sutter overtuigt als Tartuffe, maar wordt in zijn geloofwaardigheid gehinderd door vaak al te lange monologen. Waarschijnlijk op bevel van de regisseur ligt zijn tempo helaas te laag. Is Tartuffe het titelpersonage, de hoofdrol is voor Orgon. Een kolfje naar de hand van Wim Opbrouck. Geef hem verkleedpartijen en bruuske stemmingswisselingen en hij raakt in een extase, met hilarische momenten als gevolg. Over de andere acteurs geen kwaad woord, al leek het of Katelijne Verbeke als de vrouw van Orgon haar dagje niet had. Ze speelde op automatische piloot. Terwijl ze een oergevoel voor eender welke rol in huis heeft, waarmee ze haast onopvallend naar de zesde versnelling kan overschakelen.

Een paar maal wordt de vierde wand doorbroken. Een stijlmiddel dat in het circus kan of bij een kindervoorstelling. Haal ze eruit en de voorstelling wint aan kracht. De toeschouwer mag geen participant worden. Hij moet gezien worden als de voyeur die aan de muur luistert naar de ambras bij de buren. Ook de vele spelmomenten naar het publiek toe, doen afbreuk aan de intimiteit van het verhaal. De tijdslijn wordt er door verbroken. Dat het voorval zich in één dag afspeelt is dan ook niet meer helder.

De oprispingen doen echter niets af van de kwaliteit van deze productie. Deze tarte Tartuffe haalt zijn heerlijke smaak uit een combinatie van spelplezier en de modieuze outfit van een niet kapot te krijgen verhaal.

Guido Lauwaert

TARTUFFE – Molière – regie: Dimiter Gotscheff – productie: NTGent en Toneelgroep Amsterdam – www.ntgent.be