Theater: Hamlet, Thalia Theater

‘To be or not to be’, is niet langer de vraag die de Hamlet van Luk Perceval zich stelt.

Droom wordt doem

‘Moderne critici zijn het erover eens dat Hamlet de as vormt van Shakespeares werk, waar de andere toneelstukken als spaken omheen draaien,’ schrijft John Carroll in De teloorgang van de Westerse cultuur. Maar Hamlet is meer dan dat. Het is een van de literaire kunstwerken die aan de wieg staan van het humanisme. Niet verwonderlijk daarom dat Luk Perceval ooit het stuk zou regisseren. Dat hij het nu pas heeft gedaan, op 53-jarige leeftijd, komt omdat hij, naar eigen zeggen, er nog niet rijp voor was. Eerst moest hij een lange weg afleggen.

Hert

De geest van Shakespeare, bij monde van Hamlet, staat centraal in de regie van Perceval, de leider van het Thalia Theater Hamburg. Veel meer dan alle andere stukken is Hamlet een gedachtestroom van Shakespeare. Hamlets vader ligt als een dood edelhert centraal op het toneel, met een koord om de nek. Klaar om opgehesen te worden, gevild en geslacht. Iedereen draait er omheen, ook Hamlet, zonder het te zien. Niet verwonderlijk dat Perceval gekozen heeft voor het hert als symbool. Shakespeare was geen stadsjongen. Zijn stukken zitten vol gezegden ontleend aan de natuur en het boeren- en dorpsleven.

Daarenboven haalde Shakespeare het gegeven bij een oude saga van Deense komaf, dat Amleth heette. Naast het Deense edeldier heeft Perceval rekening gehouden met de afkomst van het verhaal. Op het kaft van het programmaboekje staat de titel van het stuk op twee regels: H / amlet. Achteraf bekeken kan Percevals regie van Hamlet ( * * * * * ) maar tot één conclusie leiden: alle glans is eraf. Niet alleen de regisseur heeft dat gedaan, maar ook de auteur. Hij geeft dat subtiel weer in een zin die een tussendoortje is, maar waarin de titelfiguur zegt dat hij in Wittenberg gestudeerd heeft. Het is de stad waar in 1517 Luther zijn stellingen aan de poort van de Schlosskirche spijkerde. Ook voor Luther moest de glans van de Roomse Leer en Werken.

Glans

De eerste glanslaag die Perceval eraf haalde is de geest van Hamlets vader. Hij verschijnt niet, nooit, maar is er wel. In het hoofd van Hamlet. Vanuit zijn geest spreekt hij met twee tongen. Perceval verbeeldt dat door Hamlet, die niet als mooie jonge man verschijnt maar als massieve volwassen man van de tweede leeftijd, een kind te laten baren. Een jongeman die zich van geen kwaad bewust de wereld inblikt. Soms geeft het kind een aanzet op een uitspraak van de volwassene om even later een reactie te geven. Hamlet is volwassene noch kind. Hij is dé denkende mens.

De geboorte gebeurt terwijl Hamlets moeder Gertrude wulps draait rond zijn oom Claudius. Het is een overrompelend begin. Claudius is net tot koning gekroond na de dood van Hamlets vader en goed twee weken ver of Gertrude en Claudius zitten al meer in bed dan op de troon. Waar is de rouw? De etiquette? Door Hamlets hoofd en dat van het publiek spookt de kreet ‘Le roi est mort, vive le roi!‘ Dat Claudius Hamlets vader heeft vermoord staat ook nergens zwart op wit. Het blijft een vermoeden. Dat wordt zo sterk dat het Hamlet tot waanzin drijft.

Ophelia wordt er haast gek van, maar ze wordt niet gek. Ze kiest voor de verdrinkingsdood. Want de gek heeft in zijn gekte een vrije wil, en die heeft Ophelia niet. Zij is wanhopig. Gekken plegen trouwens geen zelfmoord. Is Ophelia’s dood de schuld van Hamlet? Alle andere mensen rond haar zijn medeschuldig, door haar voortdurend te zeggen dat zij de ideale vrouw voor hem is. Daarom spoort haar vader Polonius, zowel als het koningspaar haar aan Hamlet te bespioneren. Niet enkel om te weten wat hij doet, maar ook om haar in zijn armen te drijven.

Een tweede glanslaag die Perceval verwijderd heeft, is de twee vrienden van Hamlet, Rosencrantz en Guildenstern, door een en dezelfde persoon te laten spelen. Het zijn geen echte vrienden maar hangen aaneen van spottend geslijm, de basisspecie van hypocrisie. Hypocrieten verschillen niet van elkaar. Net als doodgravers. Wat de ene zegt kan evengoed door de andere worden gezegd. Ook daarom worden ze door en dezelfde acteur gespeeld. Hij heeft zich gekroond met een doodshoofd. Die geen wartaal uitslaat maar boerenwijsheid, gevonden in wat rest van ’s mensenmest.

Het denken van Hamlet wordt door de mensen uit zijn omgeving gemarteld. Valsheid vecht met verraad en vermoeden met verwijt. Droom wordt doem. Aan het eind vloeit er geen bloed, is er geen dode. Bloed en dood zijn ingebeelde materie en denkmacht. In plaats van doden verschijnen een dozijn kinderen. Allemaal zijn het kleine Hamletjes. Ze lachen en wuiven naar het publiek, spontaan. Met toestemming ongetwijfeld van Perceval. Ze reciteren samen met de oudere Hamlet de slotregels. De betekenis van deze regiestunt? Ook zij moeten op een dag creperen, als zij het denken boven het zappen verkiezen. ‘Hoe zullen zij dat doen?’, moet Perceval gedacht hebben.

To be

Voor Perceval is het humanisme mislukt. Slechts het Bhoedisme kan nog eerbied hebben voor het menselijk individu, de maatschappij, de natuur en de cultuur. Met dat besef voor ogen was hij klaar voor ‘zijn’ Hamlet. Hij heeft de dark side van het stuk in kaart gebracht. Letterlijk en figuurlijk. Van de belangrijkste [halve] zin uit het stuk, To be, or not to be, heeft Perceval – bij monde van zijn tekstbewerkers – drie zinnen gemaakt. To be. / Or. /Not to be. // Sein. / Oder. / Nicht sein; // Naar mijn mening is de juiste betekenis: Zijn. / Hetzij. / Niet Zijn; //

De achterwand is gevuld met kostuums. Net als in een kleerkast. Kostuums van Skakespeares tijd tot nu. De hele wand wiegt wanneer acteurs er doorheen stappen. Want de kwestie van alle tijden wiegt op de politiek van de dag.

Hamlet/Perceval is een beeldverhaal om stil van te worden. En pas de juiste woorden te vinden om een mening te vormen na een nacht woelen, een dag dolen en na een tweede nacht op adem komen.

Guido Lauwaert

HAMLET. Regie: Luk Perceval. Productie: Thalia Theater Hamburg. Gezien op 9 oktober in de Rabozaal van de stadsschouwburg van Amsterdam. www.thalia-theater.de