Theater: Groeten uit Polen – deel 4

From Poland, Jan Lauwers, Jan Fabre en het Poolse weetgierige publiek with Love …

Poznan, 29 juni. Maltafestival. Wat maakt het succes uit van de Flemish Wave? Dat de theatermakers niet vertrekken van Zero maar van Pie, 3,14 of 22/7de. De ruimte mag dan leeg zijn maar het hoofd niet. Stuk voor stuk zijn zowel de bedenkers, de regisseurs, als de acteurs, de technici en de productiestaf intelligente mensen met manieren. Ze staan opvallend te wezen zonder met hun kennis te pronken. En toch is er een hoogte en laagteverschil. De eerste dagen komt de top aan bod. De grote publiekstrekkers. Ze staan in een iets groter lettertype op de flyer. Alain Platel, Jan Lauwers, Jan Fabre. Daarna volgt de tweede generatie in een iets kleiner lettertype: Sidi Larbi Cherkaoui, Tim Engels, Tg Stan, Abattoir Fermé, Kwaad Bloed, Miet Warlop en Filip Berte. Om aan het slot weer uitte pakken met een topper, Luk Perceval. Goed gezien van de organisatoren. Eenmaal het publiek er is, zal het makkelijker inpikken op de jongeren, nog niet helemaal volgroeid.

Panelgesprek

Gisterenmiddag was er een panelgesprek met Jan Lauwers, n.a.v. zijn trilogie de vorige dag [zie deel 3]. Het gesprek ging door op de binnenkoer van het Archeologisch Museum, met centraal opgesteld een pracht van een obelisk met in top een vergulde kegel. De panelleden stelden de voor de hand liggende vragen en de tolk was bescheiden maar alert. Tot zover niets verrassends. Het verrassende was dat, zoals gebruikelijk, het publiek vragen mocht stellen. Valt dan bij ons op dat moment een stilte om koud van te worden, hier gingen meteen een tiental vingers de lucht in. ‘Moet een theatermaker naast zijn producties ook politieke standpunten innemen?’ Antwoord van Jan Lauwers: De productie is zijn politiek standpunt. Goed antwoord. In tegenstelling tot de toneelschrijvers van een eeuw geleden, met stukken waarvan een politiek sociaal standpunt de basis van hun werk is, zit dat van de nieuwe generatie, van de Flemish Wave, ín de voorstelling verborgen. Het publiek moet het zelf ontdekken.

‘Heeft de politieke situatie in België met zijn als kemphanen tegenover elkaar staande Vlamingen en Walen de Flemish Wave beïnvloed, gestimuleerd?’ ‘Niet rechtstreeks,’, antwoordt Lauwers, ‘maar er kan niet ontkend worden dat de situatie wel zijn sporen heeft nagelaten.’ Ze zijn echter niet meteen van recente datum. Vlaanderen is door de eeuwen heen een bezet land geweest. Door de Spanjaarden, de Oostenrijkers, de Fransen, de Duitsers. Dat is de grondlaag van de huidige situatie. Waarop nog wat meer detaillering volgt, over de grondhonger van de Franstalige bourgeoisie, maar die kent u wel.

Samengevat: de theatermaker is een politicus en het podium een politiek forum. Laatste vraag: ‘Wat is de drijfveer om zulke producties te maken?’ Antwoord: ‘Love’. – Engagement, hoogstpersoonlijke stijl, hart en ziel zitten in dat ene woord samengebald.

Van dip naar zwart gat

Een paar uur later was het de beurt aan Jan Fabre om met een productie uit te pakken, Another Sleepy Dusty Day. In zaal 6 van het congrescentrum zit de tribune stampvol. Ruim vijfhonderd toeschouwers, overwegend jonge twintigers. Ze kijken aandachtig naar de vrouw die een afscheidsbrief van haar geliefde leest en vervolgens in een dip terecht komt, en van de dip in een zwart gat belandt. Naar het einde toe letterlijk. Over het speelvlak verdeeld, in een nauwelijks verlichte ruimte, liggen bergen steenkool. Half ontkleed wrijft ze zich in met steengruis. Het zwarte van haar ziel is door haar huid gedrongen. Boven haar hoofd hangen kooien met kanaries. Kanaries en koolmijnen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Speelgoedtreinen, Marklin!, rijden rondjes op de koolmijnen. Het mooiste beeld is wanneer zij op haar buik ligt, de schouders en benen omhoog getild, en zelf een vogel wordt.

De muziek bij de voorstelling doet me denken aan de film Paris, Texas van Wim Wenders. Elektrische gitaarmuziek met veel echo en vibratie. Een genre door Jimi Hendrix tot kunst verheven. Soul en jazz samengebracht op één dunne, o zo breekbare lijn. Dat alles is de symbolische achtergrond bij de voorlezing van de brief en de verhalen van de danseres, zangeres, actrice.

Het is geen gemakkelijk voorstelling. In tegenstelling tot Jan Lauwers met zijn uitgesproken esthetische producties, zijn deze van Jan Fabre intimistisch en is de esthetiek een uiting van zijn gemoed. Een combinatie dus van karakter en persoonlijkheid. Een karakter dat men genetisch meekrijgt en een persoonlijkheid die men door opvoeding en onderwijs zelf vormgeeft.

Copieuze nazit

Na afloop kom ik toevallig terecht op de terrasjes van Stare, de Oude Markt, waar het gezelschap van zowel Jan Fabre als Jan Lauwers zit te eten. Een copieuze nazit. Een verbroedering, sterker dan in Vlaanderen, volgt. Op het intimistische af. Ik zeg dat mijn moeder zich maar ontspannen voelde eenmaal ze de Belgische grens was gepasseerd en in Frankrijk belandt. Douce France, cher pays de mon enfance. Viviane De Muynck gaat erop in. Ook haar moeder voelde zich rustiger in het buitenland. Er kleeft iets smerigs aan dat kromgebogen land, van bij zijn geboorte met zijn scheve gedachten tot zijn dood. België is een kunstmatig land, en door de politieke spanningen, die maar in volume toenemen, is het bestaan leefbaar omdat het door zijn letterlijke en figuurlijke kleinheid zoveel buitenland heeft. Van waar ook, een uur rijden en men is in de vrijheid. Het geestelijk paradijs. In gesprek met anderen blijkt dat we, raar maar waar, allen wat hebben meegekregen van het Am*damse Shaffytheater, dat door Steve Austen was uitgebouwd tot het eerste kunstencentrum van de Nederlanden. Jaarlijks was er wel een weekend met enkel Vlaamse programma’s, onder de noemer De Belgische Bezetting.

Envoi

De Vlaamse minister van Cultuur arriveert donderdag. Zowat iedereen hier weet dat ze niet wil investeren maar besparen. Van elke kunsttak wat schors schrabben. Haar artistiek engagement is zo vals als Leterme. Voor de penibele financiële situatie van België, én Vlaanderen, moet ook de kunstwereld opdraaien, ’t is te zeggen: inleveren. Terwijl de politieke wereld verantwoordelijk is voor de situatie. Gedurende jaren is er met geld gemorst. En het houdt maar niet op. Maar de politici eten er geen boterham minder om en beperken hun reizen niet. Als het maar enigszins kan, gaan ze lintjes knippen en schouderklopjes uitdelen in het buitenland. De komst van Joke Schauvliege wordt daarom als een noodzakelijk kwaad gezien. Niet alleen door de Flemish Wave, maar ook door de organisatoren van het festival. Maar handjes zullen er geschud worden. De kunstwereld is beschaafd. Uit angst, of om den brode?

Guido Lauwaert