Theater: Groeten uit Polen – deel 1

Guido Lauwaert verblijft momenteel in het Poolse Poznan. Samen met de crème de la crème onder de Vlaamse theatermakers.

Warchau, 25 juni. Wachtend op mijn vlucht naar Poznan neem ik de tijd voor vingeroefening. Ik ben op weg naar het Maltafestival dat dit jaar in het teken staat van het Vlaams theater. Het festival is genoemd naar een nabij gelegen meer waar het voor de eerste maal plaatsvond in 1991. Tot nog toe was het internationaal gericht zonder focus. Voor het eerst staat een land centraal. Ons eigenste blanke en liefelijk streekje. Volgend jaar zal dat het Israël theater zijn. Gedurende een week, tot en met 3 juli staan er allerlei festiviteiten op het programma, gaande van debatten over documentaires, dans- en theatervoorstellingen. Jan Fabre is uitgenodigd, naast Abattoir Fermé, Alain Platel, Need Company, Miet Warlop, tg Stan, kortom een mooi palet van het hedendaags toonaangevend theater. Ze staan hier met voor het Vlaams publiek bekende voorstellingen die hun bestaansrecht hebben bewezen.

Blitzbezoek

Over een paar dagen arriveert Joke Schauvliege met haar hofhouding voor een tweedaags blitzbezoek. Het programma van de minister van Cultuur bekijkend heb ik de indruk dat haar aanwezigheid eerder een beleefdheidsbezoek is dan een werkelijke interesse hoe het Poolse publiek reageert op het Vlaams theater. Zij zal wel een verslag krijgen van een of andere spion, maar eigen ervaring zegt meer dan een document. Twee dagen voor mijn vertrek vond ik een jammerklacht in mijn mailbox. Geen enkel programma dat de minister bezoekt staat op mijn voorkeurlijst. Maar ik ben hier niet gekomen voor de parade. Wat mij interesseert heb ik iets hogerop al aangegeven: de reactie van het Poolse theaterpubliek op het hedendaags theater.

Stani en cie

De voorbije jaren heb ik diverse voorstellingen van voormalige Oostbloklanden gezien. Triestigheid troef. Duidelijk was dat hun verbeelding, en het resultaat daarvan, de producties, zijn blijven steken op het moment van de definitieve neergang van het communisme, begin van de jaren zeventig. Ze zweren nog steeds bij Stanislavski. Elke productie ruikt naar de kerel. Dom. Het moderne Vlaams theater vindt zijn oorsprong bij Herman Teirlinck. Zijn theaterschool had ook Stani en cie in het achterhoofd, maar Teirlinck was wel zo wijs zijn pupillen vanuit het verleden wippend over het heden de toekomst in te sturen. Daar ligt de oplossing. Het hedendaags theater is niet te vinden in het heden. Wat was een middel voor wat komt. Het heden is bijzaak, een creatieperiode van voorbijgaande aard. Want het repetitieproces mag dan belangrijk zijn, het resultaat telt. Wat het publiek te zien krijgt maakt de geschiedenis.

De sfinx

De laatste dagen is Luk Perceval hier te gast. Het is jaren geleden dat ik nog een productie van hem zag. Na zijn vertrek uit Vlaanderen in 2005 was hij regisseur in een toonaangevende schouwburg in Berlijn. Sinds 2009 is hij de belangrijkste regisseur van het Thalia Theater van Hamburg. Luk Perceval heb ik altijd een fascinerende figuur gevonden. Enerzijds een sfinx, die boven het publiek én zijn acteurs en artistieke staf staat, anderzijds wist hij altijd producties te maken voor een breed publiek. Zelfs de neofiet op theatergebied stond verbaasd en was verrast. De eerste keer dat ik het doorhad was met de voorstelling De meeuw van Anton Tsjechov. Jan Decorte mag dan het hedendaags theater de toekomst in hebben geslingerd, maar het was het theater van de marge. De producties van de Blauwe Maandag Compagnie van Luk Perceval waren de start van het moderne Vlaams repertoiretoneel. Guy Cassiers en Ivo van Hove, om de belangrijkste regisseurs van het ogenblik te noemen, zijn leenrecht aan Luk Perceval verschuldigd. Gelukkig zijn ze aan zijn voetspoor ontsnapt en hebben een eigen weg gecreëerd.

Lonesome cowboy

Het lijkt wel of ik de rol van Franz Marijnen in het evolutieproces onder de mat schuif. Niets is minder waar. Maar Marijnen is een lonesome cowboy. Hij is dan wel toonaangevend maar niet toonaanwijzend. Het is wel jammer dat hij niet met een productie op het programma van het Maltafestival staat. Zijn Glenn Gould of Thérèse Raquin had hier niet misstaan. En had aangetoond dat de man die zijn volwassenwording als regisseur in Polen heeft gevonden, niet stil is blijven staan bij zijn leermeesters. Hij heeft een eigen format gevonden, gepuurd uit zijn eigen evolutie als mens binnen zijn persoonlijk leven als zijn artistiek werk. Ze houden zijn bestaan in balans. Wat het voetbal is als levensvrucht voor de ene, is theater dat voor Franz Marijnen. Hij is niet de enige in dat geval. Maar meer dan wie anders heeft hij aangetoond dat theater een sociale noodzaak is. Je moet daarom geen lid zijn van het theaterbedrijf in de breedste zin van het woord. Ook een toeschouwer kan de kwaadaardige waanzin ontlopen. De minister moet daar eens goed over nadenken. Theater is geen luxe, geen therapie, maar voor veel te weinig mensen een troost en redplank. Mits een werkelijk engagement zou zij een hulpmiddel kunnen zijn om de kost van de sociale zekerheid te verlichten. Vlaanderen is een klein land. Het budget niet vergelijkbaar met dat van Nederland, Frankrijk, Duitsland en ja, zelfs Polen. Maar een verdubbeling moet mogelijk zijn. Het zal dan nog heel wat goedkoper zijn dan de kost van de verzamelde ziekenhuizen. Ja, sommige gestichten, wat de theaters in wezen toch zijn, kunnen op goedkope wijze heel wat leed verhelpen. Niet meer dan vijf minuten politieke moed is hier voor nodig.

Envoi

Ik ben een beetje aan het freewheelen geslagen. De invloed van dit festival waarschijnlijk. Ook de afstand werkt bevorderlijk. Ver van de Vlaamse smog, maar met een Vlaamse geur op de achtergrond, gaat het ordenen en beschouwen veel handiger. Misschien moet ik wel naar het buitenland verhuizen. Ten bate van het filosofisch gehalte van mijn artistiek gehalte. Komrij heeft er baat bij gehad, Claus, en zovele anderen. Deze week is een mooie proefperiode. U hoort nog van mij.

Guido Lauwaert