Theater: Freule Julie, Theater Artemis

Koen De Sutter maakt August Strindbergs ‘Freule Julie’ tot intrigerend maar iets te kabbelend muziektheater.

Het leven, de mensen, alles, is een smurrie die drijft, voortdrijft op het water, tot het zinkt, zinkt! Ik heb een droom die af en toe terugkomt; die me nu weer te binnen schiet. Ik ben op een pilaar geklommen en weet niet hoe ik weer naar beneden moet komen; het duizelt me als ik omlaag kijk, maar ik moet naar beneden, al heb ik de moed niet om eraf te springen; ik kan me nergens aan vasthouden en ik wil ook niets liever dan vallen; maar ik val niet. En toch heb ik geen rust voor ik weer beneden ben, beneden op de begane grond! En als ik op de grond was, zou ik in de aarde… Hebt u dat gevoel ook wel eens gehad?

Waanzinnig mooi

Aan het woord in het bovenstaande citaat is de freule Julie uit de gelijknamige eenakter van de Zweedse auteur August Strindberg. Met Freule Julie (1888) wilde Strindberg een nieuwe wind door het theater(teksten)landschap laten waaien.

Hij ijverde naar:

Een klein toneel en een kleine zaal, dan zou misschien een nieuwe toneelschrijfkunst ontstaan en het theater opnieuw tot een oord van vermaak voor de ontwikkelden kunnen worden. In afwachting van dat theater moeten we zolang maar voor de bureaulade schrijven en het nieuwe theater dat er ooit komen zal voorbereiden.

Dit is een poging! Is die poging mislukt, dan is er nog tijd genoeg hem te herhalen!

Strindbergs poging was verre van mislukt. Hij groeide uit tot een van de meest invloedrijke theaterauteurs van de twintigste eeuw. Anno 2011 weten we zijn werk nog steeds te waarderen. Strindberg was een van de weinige schrijvers die toen, in zijn tijd, van de pen wilde en kon leven. Hij had een vlotte pen die niet zelden autobiografische verhalen neerschreef, waaronder het beroemde Inferno (1896). Daarin beschrijft hij de psychische malaise waarin hij terechtkwam na een mislukt huwelijk. Naast dat autobiografische is ook het dromerige een belangrijke bouwsteen van Strindbergs oeuvre. Daarover schrijft Egil Törnqvist in een inleiding bij de eenakters van Strindberg het volgende:

Ook al lopen de opvattingen over Strindbergs psyche uiteen en variëren zij van tijd tot tijd, toch zijn de meesten het er vandaag over eens dat Strindberg nooit de grens van de krankzinnigheid overschreden heeft – vreemd genoeg, gezien de enorme inspanningen die hij in zich droeg. Hoe men hem ook als mens beoordeelt, het is moeilijk om geen bewondering te hebben voor de hartstocht waarmee hij in zijn hele oeuvre zijn eigen geestesleven heeft geanalyseerd. Ik ken geen enkele schrijver die zichzelf zo blootgegeven heeft. Exhibitionisme, zeggen sommigen. Een buitengewone oprechtheid, zeggen anderen. Beide misschien, maar de oprechtheid en de moed springen het meest in het oog.

Wat in de enscenering van Freule Julie ( * * * ) door het Nederlandse Theater Artemis vooral in het oog springt, is de scenografie. Regisseur Koen De Sutter droeg Tobias Duysens duidelijk op om een beeld te creëren dat de nietigheid van de personages zou suggereren. Het gehele verhaal (een zwoele midzomernacht waarin de dochter van de graaf vreemdgaat met de huisknecht) speelt zich af in de dienstkeuken. Die keuken doet hier eerder als een kelder aan. De keukentafel is een extreem lang en laag grijs blok. Die laagte wordt nog benadrukt door hoge achterwanden én het hoge, majestueuze grijze blok (de abstractie van een aanrecht?) waarin de muzikanten zich bevinden. Die muzikanten – Willliam Bakker en Jens Bouttery/Hans Van Der Meer – creëren een bevreemdend maar te weinig sfeerscheppend en spelstuwend geluidsdecor.

Passie is niet genoeg

De echte sfeer en het heuse vuurwerk worden vooral door de acteurs geleverd. Waaronder een voortreffelijke acterende Alejandra Theus (als de dochter Freule Julie) en een verrassend ingetogen en even sterk spelende Stefaan Degand (als de huisknecht Jean). Theus speelde eerder in dat andere passionele drama van Theater Artemis, Woeste hoogten, rusteloze zielen (2009). Daarvoor maakte auteur Jeroen Olyslaegers een uitmuntende bewerking van Emily Brönté’s Wuthering Heights (1847). Voor deze Freule Julie kiest regisseur Koen De Sutter voor een vrij getrouwe vertaling van Strindbergs oorspronkelijke tekst.

Die tekst blijft overeind maar de focus op het klassenverschil doet toch ietwat oudmodisch aan. Het decor is een prikkelende ruimte. Het spel is bij momenten wervelend en soms bevreemdend. En de tekst bevat pareltjes. Toch overtuigt de creatie niet helemaal. De verschroeiende passie die Woeste hoogten, rusteloze zielen zo tekende, is hier jammerlijk afwezig. Slechts tijdens enkele momenten waarop Degand zijn huisknecht Jean vervaarlijk laat balanceren tussen listigheid en integriteit, tussen strelen en slaan, tussen liefhebben en moorden, vonkt er iets op de scène. En ook Theus’ vertolking vonkt bij momenten. Maar het lijkt alsof de verwaandheid van de freule Theus ietwat belemmert om ook Julies waanzin, haar oprechte passie en haar aandoenlijke eenzaamheid treffend te verbeelden.

Het maakt deze Freule Julie tot een rakend mooie enscenering van Strindbergs tekst die echter veel meer dan mooi had kunnen zijn. Mits meer gensters tussen de muziek en het spel enerzijds en de tekst en de acteurs anderzijds. Misschien heeft men de waanzin van de personages iets te veel willen beteugelen en stileren? Strindberg bewees nochtans dat het omgekeerde tot bijzonder knap theater leidt.

Els Van Steenberghe

Freule Julie, August Strindberg. Gezien op 12 maart 2011. Meer info: www.artemis.nl