Theater: Een bruid in de morgen, NTGent

NTGents ‘Een bruid in de morgen’ is knap verteltheater. Ondanks twee luizen die voor jeuk en schaamte zorgen.

Met Een bruid in de morgen van Hugo Claus heeft een gezelschap goud in handen. Er kan over geredetwist worden maar dit toneelstuk uit 1953 is het beste wat hij ooit geschreven heeft. Het is baanbrekend noch modieus, eigenlijk zeer Grieks naar stijl en vorm. Vanuit het klassieke heeft Claus echter een prikkelend stuk geschreven dat de kijker in de ban houdt. Het is strak, kurkdroog, gaat recht op zijn doel af en is tegelijk ontroerend. Net zoals dat het geval is bij de toneelstukken van de Amerikaanse dramaturg Arthur Miller.

Kwaadaardig oordeel

Een bruid in de morgen kreeg bij zijn lancering meer applaus van de Nederlandse critici dan van de Vlaamse. De Vlaamse kritieken waren voorzichtig [links] tot vernietigend [rechts]. Wie ze naast elkaar legt ziet dat het oordeel van de critici niet zozeer gebaseerd was op het stuk maar op de auteur. De kwaliteit van de auteur moest het afleggen tegen het onderwerp van het stuk. Waar de Nederlandse critici vooral oog voor hadden was de logische opeenvolging van de clausen. De zinnen zoeken hun eigen koers en vinden die ook. Het maakt het klimaat van de dialogen naturel, en die leidt naar een toenemende spanning.

Dagelijkse kost

Hoewel de materie zesenvijftig jaar geleden de gemoederen verhitte, is dat nu niet meer het geval. Een incestthema is dagelijkse kost. Niet dat er vroeger minder incest was dan vandaag, maar door de toenemende macht van de media op het maatschappelijk gebeuren wennen drama’s vlugger en verliezen aan kracht. Mediamanagers promoten het dagelijkse, wekelijkse resultaat van de redacteurs en halen er slagzinnen uit ter bevordering van de kijk- of verkoopcijfers. Het maakt dat de lezer / kijker aangespoord wordt een ramp [Japan] of een oorlog [Libië] met de neus op de feiten te volgen als stond men aan de kantlijn. Een hedendaagse enscenering van Een bruid in de morgen moet het dus niet zozeer zoeken in het thema, maar in het provinciaals karakter van het stuk.

Uit het moeras

De familie Pattini zit aan lager wal. De vader, eens een gevierd componist, werkt al tien jaar aan een concerto, zonder piano. Die hebben ze wegens geldgebrek van de hand moeten doen. Net als de tapijten. En met de tapijten zijn de vrienden verdwenen. De zoon Thomas is overgevoelig en daardoor sociaal gestoord. Zijn oudere zus Andrea zit thuis te kniezen en vanuit een overbezorgdheid voor haar broer de andere familieleden de gordijnen in te jagen. De moeder ziet dit alles met lede ogen aan, maar wat kan zij eraan doen? De enige oplossing om uit dit moeras te geraken is haar zoon te koppelen aan nicht Hilda. Zij wordt rijk als haar zieke moeder overlijdt. Wat de moeder hoopt. Dan blijft de schade beperkt, want hoe langer zij leeft hoe meer geld er verdwijnt naar de nonnen. Door een toevallige ontmoeting is de nicht uitgenodigd een paar dagen te komen logeren. De moeder wil neef en nicht in bed duwen.

Vijfkoppig monster

Het incestueuze thema, neef en nicht, maar ook broer en zus, wordt al te vaak te zwaar aangezet. Wat er werkelijk toe doet is de bezorgdheid van de moeder, die een ware terreurcampagne organiseert. Er moet toch iemand de broek in huis dragen. Ondanks de strenge ‘nota’s voor de regisseur’, heeft het NTGent gezelschap gekozen voor een eigen visie, conceptueel zowel als psychologisch. Hun Een bruid in de morgen ( * * * * ) is een verteltheater geworden, maar hoera! niet naar het publiek toe, maar als gemeenschappelijke introspectie. De vijf acteurs worden een vijfkoppig monster. Je ziet het broeden in het hoofd van de auteur en langzaam te voorschijn komen.

De acteurs zitten bij binnenkomst van het publiek al op het podium. Ze wachten niet af maar spelen al. De wijze waarop Els Dottermans als de moeder naar haar stoeiende kinderen, Matteo Simoni en An Miller, kijkt is veelbetekenend. En de vader, Servé Hermans, heeft enkel oog voor zichzelf. Hij protesteert tegen de dictatuur van de moeder, pro forma.

Leedvermaak

Een paar storende elementen helaas. Het provincialisme vertalen in een mengvorm van dialecten, zo typisch aan soaps, is de populistische toer opgaan. En dat is nu wat het NTGent helaas heeft gedaan. Het is zoeken naar de lach. Een gegniffel, voortkomend uit het leedvermaak van de buren bij het zien van de ondergang van de eens zo prestigieuze familie Titanic, was puntiger geweest. Een droog Nederlands had het leedvermaak verwekt.

Een tweede storing is broekje uit, broekje aan. Niet zozeer de naaktscènes van zoon Thomas irriteren, maar het feit dat het suggestieve totaal verdwenen is, en dat de toeschouwer zijn verbeelding ontnomen wordt.

Eerlijk applaus

Los van deze twee luizen, die bij momenten voor jeuk en schaamte zorgen, is de NTGent-versie van Een bruid in de morgen een huzarenstukje. Niet alleen de [artificiële] incestueuze verbondenheid van de acteurs zorgt voor een eerlijk applaus, maar ook de wetenschap dat alle betrokkenen bij deze productie het betere van het beste hebben gegeven.

De vijf acteurs blinken, maar moeder Els Dottermans bewijst eens te meer dat zij een megaster is. Ook Chris Thijs als de nicht is statig en hoort op de shortlist van de Oscar voor de beste vrouwelijke bijrol.

Het NTGent bewijst eens te meer dat een repertoirestuk ook in een modieuze outfit een klassieker kan blijven.

Guido Lauwaert

Een bruid in de morgen – Hugo Claus – NTGent – www.ntgent.be